Fentanilo

Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.

Fentanilo
Formula kimikoa	C22H28N2O
SMILES kanonikoa	2D eredua
MolView	3D eredua
Aurkitzailea	Paul Janssen (en)
Mota	phenethylamine (en) , piperidine (en) eta N,N-disubstituted primary carboxamide (en)
Ezaugarriak
Fusio-puntua	83 °C
Masa molekularra	336,220164 Da
Erabilera
Konposatu aktiboa	Effentora (en) , Pecfent (en) , Fentora (en) , Abstral (en) , Ionsys (en) , Duragesic (en) , Lazanda (en) , Actiq (en) eta Subsys (en)
Tratatzen du	min, osteoarthritis susceptibility 1 (en) , Migraina, Fibromialgia erreumatiko, artritis, complex regional pain syndrome (en) eta neuropatia periferiko
Interakzioak	isocarboxazid (en) , phenelzine (en) , procarbazine (en) , (±)-deprenyl (en) , amiodarone (en) , Metadona, Erremifentanilo, Alfentanilo, Sufentanilo, petidina, petidina, tramadol, tramadol, Metadona, Metadona, Morfina, Morfina, Oxikodona, Oxikodona, hydromorphone (en) , hydromorphone (en) , dihydrocodeine (en) , dihydrocodeine (en) , Kodeina, Kodeina, Erremifentanilo, Erremifentanilo, tapentadol (en) , tapentadol (en) , Alfentanilo, Alfentanilo, Sufentanilo, Sufentanilo, prometazina, prometazina, prometazina, pimozide (en) , pimozide (en) , pimozide (en) , flufenazina, flufenazina, flufenazina, Hidroxizina, Hidroxizina, Hidroxizina, olantzapina, olantzapina, olantzapina, loxapine (en) , loxapine (en) , loxapine (en) , klorpromazina, klorpromazina, klorpromazina, klorfenamina, imipramina, clomipramine (en) , itraconazole (en) , itraconazole (en) , lebomepromazina, trimeprazine (en) , nitrazepam (en) , zopiclone (en) , clobazam (en) , periciazine (en) , dexmedetomidine (en) , (RS)-sulpiride (en) , perampanel (en) , (±)-thiopental (en) , Midazolam, (RS)-baclofen (en) , Diazepam, oxazepam (en) , droperidol (en) , zolpidem (en) , flurazepam (en) , aripiprazole (en) , haloperidol, ketiapina, sodium oxybate (en) , alprazolam (en) , Lorazepam, clonazepam (en) , klozapina, chlordiazepoxide (en) , Fenobarbital eta primidone (en)
Elkarrekintza	Opioid receptor delta 1 (en) , opioid receptor kappa 1 (en) eta opioid receptor mu 1 (en)
Haurdunaldia	Australian pregnancy category C (en) eta US pregnancy category C (en)
Rola	opioid receptor agonist (en) , opioide, estupefaziente, anesthesia adjuvants (en) , intravenous anesthetics (en) , controlled substance (en) eta farmako esentzial
Arriskuak
NFPA 704	1 4 0
Batezbesteko dosi hilgarria	ikusi 3,1 mg/kg (laboratory rat (en) , ezezaguna) 0,03 mg/kg (Tximino, ezezaguna)
Eragin dezake	fentanyl toxicity (en)
Identifikatzaileak
InChlKey	PJMPHNIQZUBGLI-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia	437-38-7
ChemSpider	3228
PubChem	3345
Reaxys	494484
Gmelin	119915
ChEMBL	CHEMBL596
EC zenbakia	207-113-6
ECHA	100.006.468
MeSH	D005283
RxNorm	4337
Human Metabolome Database	HMDB0014951
UNII	UF599785JZ
NDF-RT	N0000147049
KEGG	D00320
PDB Ligand	7V7

Fentaniloa^[1] eragin azkarreko opioide sintetikoa da, nerbio-sistema zentrala eta arnasketa deprimitzen dituena. Heroina baino 50 aldiz eta morfina baino 100 aldiz indartsuagoa da, eta gaixoen mina segundo gutxian arintzeko balio du, baita hartzaileei euforia eta ongizate sentipena eragiteko ere.^[2]

Ameriketako Estatu Batuetan, fentaniloa masiboki eta kontrolik gabe kontsumitzeak droga horren mendeko bihurtu ditu hainbat eta hainbat pertsona.^[2] Erabiltzaileek arrisku oso handiak dituzte garuneko kalte iraunkorrak izateko, koman sartzeko eta hiltzeko.^[3] 2022an, 100.000 pertsonen heriotza eragin zuen AEBetan.^[4]

Paul Janssen belgikar kimikariak sintetizatu zuen fentaniloa 1959an. Lehenbizi, bihotzeko kirurgietan erabiltzen hasi zen. 1985ean, Janssenek mendebaldeko lehenbiziko farmazia-faktoria ireki zuen Txinan. 1990eko hamarkadaren erdialdean, AEBetako farmazia enpresa batzuek masiboki merkaturatu zituzten fentaniloa zuten botikak, adikzioa sor zezakeela jakinarazi gabe. Medikamentua bera epidemia bihurtzen hasi zen orduan.^[2]

Fentaniloa oso analgesiko indartsua da, min handiko kasuak tratatzeko erabiltzen dena, beste analgesikoei erantzuten ez dietenean. Era horretan, minbiziari lotutako min bortitza tratatzeko egokiesten da; txupatzeko pilula, mihipeko pilula^[5] edo sudur-lainoztatze moduan eman daiteke.^[6]

Horretaz gain, minbiziaren eta beste gaixotasun kroniko batzuen mina tratatzeko ere erabiltzen da.^[6] Praktika klinikoko gida batzuetan lehen aukerako sendagaia da min onkologikoan edo onkologikoa ez den min kronikoan; beste batzuetan irensteko arazorik izanez gero soilik gomendatzen da. Txaplata transdermiko moduan aplikatzen da. Txaplatak ahalbidetzen du farmakoa zenbait egunez era iraunkorrean askatzea.^[7]

Anestesia orokorra edo lokala eragiteko eta mantentzeko ere erabilia da.^[6] Maiz bentzodiazepina batekin (midazolam) konbinatuta ematen da sedazioa lortzeko.

Fentaniloaren bigarren mailako efekturik ohikoenak goragalea, oka egitea, idorreria, aho lehorra, logura, nahasmendua eta astenia dira. Gutxiagotan, tripako mina, buruko mina, nekea, anorexia eta pisua galtzea, zorabioak, urduritasuna, antsietatea, depresioa, dispepsia, arnasestuak, hipobentilazioa, apnoea eta gernu-erretentzioa eragin ditzake.^[5][6][8] Fentaniloaren erabilera afasiarekin ere lotu izan da.^[9] Analgesiko indartsuagoa izan arren, goragale gutxiago eragiteko joera du, eta baita histamina bidezko azkura gutxiago ere, morfinak baino.^[10]

Gaindosi kasuetan, gaixoaren arnasa asko moteltzen da eta guztiz gelditzera iritsi daiteke. Horrek garunera iristen den oxigeno kantitatea murrizten du eta hipoxia gerta daiteke. Hipoxiaren ondorioz koma, garuneko kalte itzulezinak eta heriotza gerta daitezke, kasurik larrienetan.^[8] Naloxona da gaindosiaren aurkako antidoto nagusia.^[2]

Fentaniloak, eta haren analogoek, zerikusi zuzena dute 2010eko hamarkadaren amaieratik aurrera Ipar Amerikan pairatutako opioideen epidemiarekin. Epidemia horrek gaindosi heriotza anitz eragin ditu: 57.834 2020an, 71.238 2021ean.^[11] Bata bestearen atzetik gertaturiko zenbait faktore daude hondamendi horren oinarrian:^[12]

• 1990eko hamarkadan, opioideak (oxikodona batez ere) oso modu zabalean agintzen hasi ziren minaren aurka, baita min traumatikorako edo iraupen laburreko hanturazko minerako ere (belauneko edo bizkarreko minerako, adibidez). Horrek adikzioa eragin zuen paziente askorengan, politika murriztaileagoak ezarri ziren arte.^[13]
• 2000ko hamarkadaren erdialdetik aitzina, kostu txikiko eta purutasun handiko heroina merkaturatu zen AEBetan, Mexikoko eta Kolonbiako legez kanpoko opio-laborantzan jatorria zuena. Hurrengo urteetan heroinaren kontsumoa asko emendatu zen herrialdean.^[14]
• 2010eko hamarkadaren hasieran, oxikodonaren salmenta-erregulazioa aldatu zen. Horren ondorioz, mendekotasuna zeukaten milioika pertsona pilulak erosteko aukera gabe geratu ziren, eta horietako asko heroina edo fentaniloa kontsumitzen hasi.^[13][12]
• 2010eko hamarkadan, fentaniloa sintetizatzeko laborategi klandestinoak sortu ziren Mexikon. Oso kantitate handiak ekoizten hasi ziren, Txinatik inportatutako aitzindari kimikoetatik abiatuta, Mexikoko lo-belar landak ia desagerrarazi arte. Horrek guztiak fentanilo-fluxu merke bat sortu zuen, bi erabiltzaile mota konbinatzen dituen merkatu batera bideratua: adikzioa garatu zuten agindutako opioideen erabiltzaileak, eta iraupen luzeko heroina kontsumitzaileak.
• Maiz metanfetaminarekin batera erabiltzea da gaindosiagatiko hilkortasun handiaren arrazoietako bat.^[12] Zaldientzako xilazina lasaigarriarekin nahasia ere hartzen da askotan, eta horrek hilgarritasuna biderkatzen du.^[3]

• Datuak: Q407541
• Multimedia: Fentanyl / Q407541