Pseudocomitatense
Legio pseudocomitatensis | |
---|---|
Motivo distintivo degli scudi della Prima Armeniaca, legio pseudocomitatensis come riportato dalla Notitia dignitatum | |
Descrizione generale | |
Attiva | Costantino I (?) - V secolo |
Servizio | Esercito romano |
Tipo | legione romana |
Ruolo | Comitatensi e Limitanei |
Campi | limes romano |
Battaglie/guerre | Invasioni barbariche del IV secolo invasioni barbariche del V secolo |
Voci su unità militari presenti su Wikipedia |
La legio pseudocomitatensis era una legione del tardo Impero romano. Si trattava di unità legionarie di limitanei entrate poi a far parte del comitatus, cioè dell'esercito mobile il cui compito era di intervenire lì dove c'era necessità.
Storia
Inizialmente le legioni psudocomitatensi erano limitanei temporaneamente distaccati nel comitatus: in questo periodo i soldati ricevevano una paga maggiore, ma poi l'unità tornava ad essere di limitanei e rimandata alla frontiera. In seguito le unità pseudocomitatense rimasero nel comitatus sempre più a lungo, tanto che il distaccamento di uomini dai limitanei divenne pratica comune.
Le legioni I e II Armeniaca, ad esempio, erano unità di limitanei a guardia dei territori romani al di là del Tigri; quando questi territori vennero persi (in seguito alla campagna sasanide di Giuliano del 363), le unità entrarono a far parte dell'esercito mobile d'Oriente col nome di legiones pseudocomitatenses.
Intanto la legione romana alto-imperiale, con l'evolversi del sistema post-costantiniano si trasformava da unità di 5.000 armati, a unità ridotte di 800/1.200 armati circa,[1] pur continuando a costituire il nerbo dell'esercito romano, formate ancora da fanteria pesante.
Lista all'epoca della Notitia dignitatum
Qui di seguito sono elencate le 46 legiones pseudocomitatenses della Notitia dignitatum, di cui 20 erano posizionate nella parte orientale e 26 (tra cui 11 incerte) nella parte occidentale.
N. | unità legionaria pseudocomitatensis | comando militare (epoca della Notitia dignitatum) | Menzionata nella Notitia dignitatum? | annotazioni |
---|---|---|---|---|
1 | Auxiliarii sagittarii[2] | SI | ||
2 | SI | creata dopo l'abbandono dell'Armenia (364-384) | ||
3 | SI | creata dopo l'abbandono dell'Armenia (364-384) | ||
4 | Fortenses auxiliarii[3] | SI | ||
5 | Funditores[3] | SI | ||
6 | SI | |||
7 | Quarta Italica[3] | SI | ||
8 | SI | |||
9 | SI | |||
10 | Balistarii Theodosiaci[3] | SI | creata da Teodosio I | |
11 | Transtigritani[3] | SI | ||
12 | Timacenses auxiliarii[4] | SI | ||
13 | Felices Theodosiani iuniores[4] | SI | creata da Teodosio I | |
14 | Bugaracenses[4] | SI | ||
15 | Scupenses[4] | SI | ||
16 | Ulpianenses[4] | SI | ||
17 | Merenses[4] | SI | ||
18 | Secundi Theodosiani[4] | SI | creata da Teodosio I | |
19 | Balistarii Theodosiani iuniores[4] | SI | creata da Teodosio I | |
20 | Scampenses[4] | SI | ||
T O T A L E | P A R T E | O R I E N T A L E | 2 0 |
N. | unità legionaria pseudocomitatensis | comando militare (epoca della Notitia dignitatum) | Menzionata nella Notitia dignitatum? | altra data in cui viene menzionata |
---|---|---|---|---|
21 | I Iulia Alpina[5][6] | SI | ||
22 | Pontinenses[5][6] | SI | ||
23 | SI | |||
24 | Martenses[5][6] | SI | ||
25 | Abrincateni[5][6] | SI | ||
26 | Defensores seniores[5][6] | SI | creata con il patto di Naisso (365) tra Valentiniano I e Valente | |
27 | Mauri Osismiaci[5][6] | SI | ||
28 | I Flavia[5][6] | SI | ||
29 | Superventores iuniores[5][6] | SI | creata con il patto di Naisso (365) tra Valentiniano I e Valente | |
30 | Cornacenses[5][6] | SI | ||
31 | Romanenses[5][6] | SI | ||
32 | Septimani iuniores[5][6] | SI | creata con il patto di Naisso (365) tra Valentiniano I e Valente | |
33 | Lanciarii Lauriacenses[5][6] | SI | ||
34 | Lanciarii Comaginenses[5][6] | SI | ||
35 | II Iulia Alpina[5][6] | SI | ||
36 (?)[7] | Balistarii[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
37 (?)[7] | Defensores iuniores[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
38 (?)[7] | Garronenses[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
39 (?)[7] | Anderetiani[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
40 (?)[7] | Acincenses[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
41 (?)[7] | Cursarienses iuniores[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
42 (?)[7] | Musmagenses[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
43 (?)[7] | Insidatores[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
44 (?)[7] | Truncensimani[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
45 (?)[7] | Abulci[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
46 (?)[7] | Exploratores[5][6] | SI | non è sicuro fosse una legio pseudocomitatensis[7] | |
T O T A L E | P A R T E | O C C I D E N T A L E | 2 6 |
Note
- ^ Zosimo, Storia nuova, V, 45.1.
- ^ Not.Dign., in partibus Orientibus, VI.
- ^ a b c d e f g h i j Not.Dign., in partibus Orientibus, VII.
- ^ a b c d e f g h i Not.Dign., in partibus Orientibus, IX.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Not.Dign., in partibus Occidentis, VII.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Not.Dign., in partibus Occidentis, V.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v A.Goldsworthy, Storia complete dell'esercito romano, 2007, p.204.
Bibliografia
- Notitia dignitatum.
- Burns, Thomas Samuel, Barbarians Within the Gates of Rome, Indiana University Press, 1994, ISBN 0253312884, p. 112.
- R.S.O. Tomlin, "L'esercito del tardo impero", Il mondo di Roma imperiale. La formazione, Editori Laterza, 1989, p. 128.
V · D · M | ||
---|---|---|
Legioni romane III-IV secolo | I Armeniaca · I Flavia Constantia · I Flavia Gallicana Constantia · I Flavia Gemina · I Flavia Martis (o Flavia Metis) · I Flavia Pacis · I Flavia Theodosiana · I Illyricorum · I Iovia · I Isaura Sagittaria (o Isauria) · I Iulia Alpina · I Martia Victrix (o Martiorum) · I Maximiana o I Maximiana Thebaeorum · I Noricorum (o Norica) · I Pontica · I Valentiniana · II Armeniaca · II Felix Valentis Thebaeorum · II Flavia Constantia · II Flavia Constantia Thebaeorum · II Flavia Constantiniana · II Flavia Gemina · II Flavia Virtutis · II Herculia · II Isaura (o Isauria) · II Iulia Alpina · II Theodosiana · II Valentiniana · III Diocletiana · III Flavia Salutis · III Herculia · III Isaura (o Isauria) · III Iulia Alpina · IIII Martia · IIII Parthica · V Iovia · V Martia · V Parthica · VI Gallicana · VI Herculia · VI Parthica | |
Legioni romane seconda metà del IV secolo | legiones palatinae · legiones comitatenses · legiones pseudocomitatenses · legiones limitaneae |
V · D · M | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Legione romana dopo la riforma dioclezianea e costantiniana |
| ||||||
Uomini e gerarchie |
| ||||||
Struttura |
| ||||||
Varie |
|