Spinster en oude vrouw

Kunstenaar

Jheronimus Bosch

Jaar

Ca. 1470-1516

Techniek

Pen in bruine en grijze inkt op papier

Afmetingen

12 × 8,5 cm

Verblijfplaats

Museum Boijmans Van Beuningen

Locatie

Rotterdam

Portaal

Kunst & Cultuur

Spinster en oude vrouw is een dubbelzijdige tekening van de Zuid-Nederlandse schilder Jheronimus Bosch in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.

Voorstelling

De voorzijde stelt twee oude vrouwen voor, waarvan de linker een spinrokken hanteert, terwijl de rechter, leunend op een stok, toekijkt. Volgens Bosch-auteurs Charles de Tolnay en Ludwig von Baldass zijn de twee vrouwen hier bedoeld als heksen. Zij baseren zich hierbij op overeenkomsten met tekeningen in de Albertina en het Louvre, die volgens hen duidelijk heksen voorstellen. Volgens Bosch-kenner Dirk Bax zijn de vrouwen op deze groep tekeningen geen heksen, maar eerder vastenavondvierders.^[1] De tekeningen stellen allemaal vrouwen voor die op een opvallende manier paraderen met huishoudelijke voorwerpen. Dit werd in de late Middeleeuwen als zeer komisch gezien. Zie in dit verband ook de tekening De narrenkeuken, waarop een nar geschoren wordt met een wafelijzer.

De achterzijde stelt een loerende vos voor in een hol van waarachter een haan tevoorschijn komt. Ook dit tafereel wordt verschillend geïnterpreteerd. Volgens sommige auteurs is het een uitbeelding van een van de fabels van Aesopus, waarbij de vos (arglist) de haan (hoogmoed) in de val laat lopen. Volgens Otto Benesch is het een illustratie van de parabel van de Goede Herder (haan), die de schapen tegen de listen van de duivel (vos) beschermt. Von Baldass wijst op vergelijkbare uitbeeldingen van de vos en de haan op het linker binnenluik van Bosch' Laatste Oordeel in Wenen en de tekening Het woud heeft oren, het veld heeft ogen in Berlijn. Daarnaast is de voorstelling vergelijkbaar met de vos en de haan op de voorgrond van De Heilige Hiëronymus in gebed in Gent.^[1]

Toeschrijving en datering

De tekening wordt unaniem aan Bosch toegeschreven. Het wordt door de meeste auteurs laat gedateerd. Von Baldass brengt de streepachtige manier van tekenen in verband met de grisailles op de buitenzijde van het Antonius-drieluik in Lissabon (ca. 1501 of later).^[1] Volgens het Museum Boijmans Van Beuningen zijn voor- en achterzijde niet in dezelfde periode ontstaan. De voorzijde wordt omstreeks 1480-1490 gedateerd en de achterzijde omstreeks 1500-1505.

Herkomst

Op de voorzijde van de tekening staan de verzamelaarsmerken van Giuseppe Vallardi (1784-1863) uit Milaan en Eugene Rodrigues (1853-1928) uit Parijs. Van 12-13 juni 1921 werd de verzameling van Rodrigues geveild bij veilinghuis Frederik Muller in Amsterdam. In 1924 wordt het werk gesignaleerd in de verzameling van Dr. Leo Baer in Bad Homburg vor der Höhe. Niet lang daarna verwierf Franz Koenigs in Haarlem de tekening, die het van 1935 tot 1940 in bruikleen gaf aan het toenmalige Museum Boymans in Rotterdam. In 1940 was Koenigs genoodzaakt zijn hele verzameling te verkopen aan Daniël George van Beuningen, die het hetzelfde jaar schonk aan de Stichting Museum Boijmans Van Beuningen, die het op zijn beurt in bruikleen afstond aan het Museum Boijmans Van Beuningen.

Externe links

Webpagina Museum Boijmans Van Beuningen (voorzijde)
Webpagina Museum Boijmans Van Beuningen (achterzijde)

Tentoonstellingen

Jeroen Bosch, Noord-Nederlandsche primitieven, Museum Boymans, Rotterdam, 10 juli-15 oktober 1936, cat.nr. 23, p. 64.
Tekeningen van Jan van Eyck tot Rubens. Kersttentoonstelling, Museum Boymans, Rotterdam, 17 december 1948-1 februari 1949, cat.nr. 3, p. 13-14.
De Jérôme Bosch à Rembrandt. Peintures et dessins du Musée Boymans de Rotterdam, Musée des beaux-arts, Dijon, 1950, cat.nr. 44, p. 37.
Choix de dessins. Exposition organisée à l’occasion du XVIIme Congrès international d'histoire de l'art, Musée Boymans Rotterdam, Rotterdam, zomer 1952, cat.nr. 7, p. 4-5.
Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden, Rijksmuseum, Amsterdam, 28 juni-28 september 1958, cat.nr. 184, p. 142.
Dutch Drawings. Masterpieces of Five Centuries. Exhibition organized by the Printroom of the Rijksmuseum, Amsterdam, and circulated by the Smithsonian Institution, National Gallery of Art, Washington D.C., 5 oktober-26 oktober 1958, The Pierpont Morgan library, New York, 1958-1959, The Minneapolis institute of arts, Minneapolis, 1958-1959, Museum of Fine Arts, Boston, 1958-1959, The Cleveland museum of arts, Cleveland, 1958-1959, The Art institute of Chicago, Chicago, 1958–1959, cat.nr. 7, p. 15.
Tři století nizozemské kresby, 1400-1700. Van Eyck, Bosch, Rubens, Rembrandt, Národní galerie v Praze, Praag, juni-juli 1966, cat.nr. 7, p. 15.
Jheronimus Bosch, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch, 17 september-15 november 1967, cat.nr. 48, p. 168, met afbeelding in zwart-wit.
In Buscoducis. Kunst uit de Bourgondische tijd te 's-Hertogenbosch, 1450-1629, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch, 3 februari-30 april 1990, cat.nr. 146, p. 241.
Jheronimus Bosch, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, 1 september-11 november 2001, cat.nr. 7.10, p. 173, 221, afb. 104a-b op p. 129.
Meestertekeningen van Jan van Eyck tot Hiëronymus Bosch, Rubenshuis, Antwerpen, 14 juni 2002–18 augustus 2002, ISBN 90-76704-14-7, ISBN 90-76704-10-4, cat.nr. 44, p. 182-184.