Adaptogen

Korzeń żeń-szenia to znany i ceniony surowiec zielarski[1].

Adaptogeny, zioła adaptacyjne, substancje adaptogenne (łac. adaptō ‘przystosować się’; gr. γένος genos ‘ród’, ‘pochodzenie’) – substancja pochodzenia naturalnego lub surowiec roślinny o korzystnym dla zdrowia nieswoistym działaniu, pomagający w adaptacji organizmu do szeroko pojętego obciążenia stresem, wspomagający utrzymanie homeostazy organizmu i niewykazujący działania modulującego oraz skutków ubocznych[2][3].

Pojęcie adaptogen z uwagi na: zbyt rozległą definicję, niespecyficzne działanie, brak zastosowania w leczeniu chorób oraz niejasny sposób działania (surowców roślinnych lub substancji pochodzenia roślinnego) nie jest akceptowane we współczesnej terminologii farmakologicznej oraz klinicznej[4]. Ze względu na niejasne działanie, uważa się że "adaptogeny" mogą być szkodliwe lub neutralne w zależności od zastosowania. W praktyce farmakologicznej stosuje się substancje o działaniu jasno określonym i bezpośrednio zapobiegającym znanym mechanizmom patologii[potrzebny przypis].

Większość proponowanych adaptogenów była od wieków stosowana jako surowiec leczniczy w medycynie tradycyjnej[5][6] m.in. ajurwedzie, tradycyjnej medycynie chińskiej[3]. Zainteresowanie nauki adaptogenami wywodzi się z badań etnofarmakologicznych Władimira Komorowa (1895) i Aresenyeva (1903-1907) prowadzonych na dalekim wschodzie. Odkryto wtedy, że jagody cytryńca chińskiego stosowane przez myśliwych ludu Nanai w postaci toniku ograniczać miały: pragnienie, głód, redukowały astenię[4] (zmęczenie) i poprawiać widzenie o zmroku[7]. Termin adaptogen zaproponował w roku 1947 radziecki toksykolog N.V. Lazarew[8][4]. W obecnych czasach uważa się wczesne badania nad adaptogenami za pseudonaukę, ze względu na zbyt szeroko określone działanie, chociaż niektóre substancje po szczegółowym wyjaśnieniu działania są stosowane (np. wszechlek żeń-szeń do zwiększania efektywności metabolizmu w lekach przeciw starzeniu)[potrzebny przypis].

Rośliny uznawane za źródło adaptogenów

Adaptogeny najczęściej są uzyskiwane z roślin należących do rodzin: astrowatych, araliowatych, gruboszowatych i psiankowatych.

Zastosowanie

Ze względu na zbyt szerokie określanie chorób i ignorowanie etiologii procesów, stosowanie adaptogenów może przynieść pozytywny skutek raczej przez przypadek, niż ze względu na dobrze uzasadniony mechanizm leczenia[potrzebny przypis]. Były proponowane:

Przypisy

  1. ↑ Hee JinH.J. Kim Hee JinH.J., PitnaP. Kim PitnaP., Chan YoungCh.Y. Shin Chan YoungCh.Y., A comprehensive review of the therapeutic and pharmacological effects of ginseng and ginsenosides in central nervous system, „Journal of Ginseng Research”, 37 (1), 2013, s. 8–29, DOI: 10.5142/jgr.2013.37.8, ISSN 1226-8453, PMID: 23717153, PMCID: PMC3659622 [dostęp 2021-04-07] .
  2. ↑ a b Lian-yingL. Liao Lian-yingL. i inni, A preliminary review of studies on adaptogens: comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide, „Chinese Medicine”, 13, 2018, DOI: 10.1186/s13020-018-0214-9, ISSN 1749-8546, PMID: 30479654, PMCID: PMC6240259 [dostęp 2021-04-07] .
  3. ↑ a b Sophia E.S.E. Gerontakos Sophia E.S.E. i inni, A Critical Review to Identify the Domains Used to Measure the Effect and Outcome of Adaptogenic Herbal Medicines, „The Yale Journal of Biology and Medicine”, 93 (2), 2020, s. 327–346, ISSN 0044-0086, PMID: 32607092, PMCID: PMC7309667 [dostęp 2021-04-07] .
  4. ↑ a b c European MedicinesE.M. Agency European MedicinesE.M., Reflection paper on the adaptogenic cocnept [online], Doc.Ref.EMEA/HMPC/102655/2007, 8 maja 2008 .
  5. ↑ World Health Organization Regional Office for South-EastW.H.O.R.O.S.E. Asia World Health Organization Regional Office for South-EastW.H.O.R.O.S.E., Traditional herbal remedies for primary health care, WHO Regional Office for South-East Asia, 2010, ISBN 978-92-9022-382-5 [dostęp 2021-04-07]  (ang.).
  6. ↑ WHO | WHO traditional medicine strategy: 2014-2023 [online], WHO [dostęp 2021-04-06] .
  7. ↑ a b c AlexanderA. Panossian AlexanderA., GeorgG. Wikman GeorgG., Effects of Adaptogens on the Central Nervous System and the Molecular Mechanisms Associated with Their Stress—Protective Activity, „Pharmaceuticals”, 3 (1), 2010, s. 188–224, DOI: 10.3390/ph3010188, ISSN 1424-8247, PMID: 27713248, PMCID: PMC3991026 [dostęp 2021-04-07] .
  8. ↑ GrażynaG. Obidowska GrażynaG., AlaA. Sadowska AlaA., Rośliny o działaniu adaptogennym, „Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin”, Warszawa: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, 2004 .
  9. ↑ SebastianS. Aguiar SebastianS., ThomasT. Borowski ThomasT., Neuropharmacological Review of the Nootropic Herb Bacopa monnieri, „Rejuvenation Research”, 16 (4), 2013, s. 313–326, DOI: 10.1089/rej.2013.1431, ISSN 1549-1684, PMID: 23772955, PMCID: PMC3746283 [dostęp 2021-04-07] .
  10. ↑ Michelle D.M.D. Nemetchek Michelle D.M.D. i inni, The Ayurvedic plant Bacopa Monnieri inhibits inflammatory pathways in the brain, „Journal of ethnopharmacology”, 197, 2017, s. 92–100, DOI: 10.1016/j.jep.2016.07.073, ISSN 0378-8741, PMID: 27473605, PMCID: PMC5269610 [dostęp 2021-04-07] .
  11. ↑ Kashmira J.K.J. Gohil Kashmira J.K.J., Jagruti A.J.A. Patel Jagruti A.J.A., Anuradha K.A.K. Gajjar Anuradha K.A.K., Pharmacological Review on Centella asiatica: A Potential Herbal Cure-all, „Indian Journal of Pharmaceutical Sciences”, 72 (5), 2010, s. 546–556, DOI: 10.4103/0250-474X.78519, ISSN 0250-474X, PMID: 21694984, PMCID: PMC3116297 [dostęp 2021-04-07] .
  12. ↑ Marc MauriceM.M. Cohen Marc MauriceM.M., Tulsi - Ocimum sanctum: A herb for all reasons, „Journal of Ayurveda and Integrative Medicine”, 5 (4), 2014, s. 251–259, DOI: 10.4103/0975-9476.146554, ISSN 0975-9476, PMID: 25624701, PMCID: PMC4296439 [dostęp 2021-04-07] .
  13. ↑ A.A. Panossian A.A., G.G. Wikman G.G., J.J. Sarris J.J., Rosenroot (Rhodiola rosea): Traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy, „Phytomedicine”, 17 (7), 2010, s. 481–493, DOI: 10.1016/j.phymed.2010.02.002, ISSN 0944-7113 [dostęp 2021-04-07]  (ang.).
  14. ↑ TaoT. Zheng TaoT. i inni, Salidroside ameliorates insulin resistance through activation of a mitochondria-associated AMPK/PI3K/Akt/GSK3β pathway, „British Journal of Pharmacology”, 172 (13), 2015, s. 3284–3301, DOI: 10.1111/bph.13120, ISSN 0007-1188, PMID: 25754463, PMCID: PMC4500366 [dostęp 2021-04-07] .
  15. ↑ Tian-yaoT. Shi Tian-yaoT. i inni, Neuroprotective effects of Salidroside and its analogue tyrosol galactoside against focal cerebral ischemia in vivo and H2O2-induced neurotoxicity in vitro, „Neurotoxicity Research”, 21 (4), 2012, s. 358–367, DOI: 10.1007/s12640-011-9290-7, ISSN 1476-3524, PMID: 22095090 [dostęp 2021-04-07] .
  16. ↑ Girdhari LalG.L. Gupta Girdhari LalG.L., A.C.A.C. Rana A.C.A.C., Withania somnifera (Ashwagandha): A Review, „Pharmacognosy Reviews”, 1 (1), 2007 [dostęp 2021-04-07]  (ang.).
  17. ↑ Jessica M.J.M. Gannon Jessica M.J.M., Paige E.P.E. Forrest Paige E.P.E., K.N. RoyK.N.R. Chengappa K.N. RoyK.N.R., Subtle changes in thyroid indices during a placebo-controlled study of an extract of Withania somnifera in persons with bipolar disorder, „Journal of Ayurveda and Integrative Medicine”, 5 (4), 2014, s. 241–245, DOI: 10.4103/0975-9476.146566, ISSN 0975-9476, PMID: 25624699, PMCID: PMC4296437 [dostęp 2021-04-07] .
  18. ↑ JonathanJ. Gorelick JonathanJ. i inni, Hypoglycemic activity of withanolides and elicitated Withania somnifera, „Phytochemistry”, 116, 2015, s. 283–289, DOI: 10.1016/j.phytochem.2015.02.029, ISSN 1873-3700, PMID: 25796090 [dostęp 2021-04-07] .
  19. ↑ Mohammad KaleemM.K. Ahmad Mohammad KaleemM.K. i inni, Withania somnifera improves semen quality by regulating reproductive hormone levels and oxidative stress in seminal plasma of infertile males, „Fertility and Sterility”, 94 (3), 2010, s. 989–996, DOI: 10.1016/j.fertnstert.2009.04.046, ISSN 1556-5653, PMID: 19501822 [dostęp 2021-04-07] .
  20. ↑ SachinS. Wankhede SachinS. i inni, Examining the effect of Withania somnifera supplementation on muscle strength and recovery: a randomized controlled trial, „Journal of the International Society of Sports Nutrition”, 12, 2015, s. 43, DOI: 10.1186/s12970-015-0104-9, ISSN 1550-2783, PMID: 26609282, PMCID: PMC4658772 [dostęp 2021-04-07] .
  21. ↑ UsharaniU. Pingali UsharaniU., RaveendranadhR. Pilli RaveendranadhR., NishatN. Fatima NishatN., Effect of standardized aqueous extract of Withania somnifera on tests of cognitive and psychomotor performance in healthy human participants, „Pharmacognosy Research”, 6 (1), 2014, s. 12–18, DOI: 10.4103/0974-8490.122912, ISSN 0976-4836, PMID: 24497737, PMCID: PMC3897003 [dostęp 2021-04-07] .
  22. ↑ B.B. Andallu B.B., B.B. Radhika B.B., Hypoglycemic, diuretic and hypocholesterolemic effect of winter cherry (Withania somnifera, Dunal) root, „Indian Journal of Experimental Biology”, 38 (6), 2000, s. 607–609, ISSN 0019-5189, PMID: 11116534 [dostęp 2021-04-07] .
  23. ↑ a b Dorota MałgorzataD.M. Wydro Dorota MałgorzataD.M., BarbaraB. Dąbrowska-Bernstein BarbaraB., MarlenaM. Moskalik MarlenaM., Adaptogeny korygujące reakcję organizmu na stres i zaburzenia homeostazy - pomocą w prewencji chorób cywilizacyjnych, 2015 .
  24. ↑ MichaelM. Gundill MichaelM., AnnaA. Pikor-Półtorak AnnaA., Suplementy żywnościowe dla sportowców, Łódź: Wydawnictwo JK, 2010, ISBN 978-83-7229-245-2, OCLC 751516486 [dostęp 2021-04-07] .
  25. ↑ NASA Technical Reports Server (NTRS) [online], ntrs.nasa.gov [dostęp 2021-04-07] .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.