Albuka

Albuca setosa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

albuka

Nazwa systematyczna

Albuca Linnaeus
Sp. Pl. ed. 2. 438. Sep 1762^[3]

Typ nomenklatoryczny

A. canadensis (Linnaeus) F. M. Leighton^[3]

Synonimy

Igidia Speta
Stellarioides Medik.^[4]
Virdika Adanson^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Albuka (Albuca L.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych Asparagaceae. Obejmuje od 100 do 140 gatunków^[5], a według bazy Plants of the World liczba zaakceptowanych gatunków wynosi 167^[6]. Większość z nich występuje w Afryce Południowej, ale zasięg rodzaju obejmuje niemal cały kontynent afrykański i sięga po Półwysep Arabski^[7]^[6].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne. Do najbardziej mrozoodpornych należy albuka niska A. humulis, którą można uprawiać w strefach mrozoodporności 5–8^[7]. Często uprawiana jest też A. canadensis (wbrew nazwie pochodząca z Afryki Południowej)^[5]^[8]. Albuki uprawiane muszą być w miejscach ciepłych i słonecznych, a w okresie zimowym wymagają ochrony przed mrozem i nadmiarem wilgoci^[7]. Jako roślinę doniczkową (w gruncie w 9–10 strefie mrozoodporności) uprawia się efektowną ze względu na spiralnie skręcone liście A. spiralis 'Frizzle sizzle'. Wymaga ona dobrze nasłonecznionego stanowiska, przepuszczalnego, piaszczystego podłoża i bardzo ograniczonego podlewania w okresie letnim oraz nieco tylko częstszego w okresie zimowym^[9].

Morfologia

Pokrój: Byliny z cebulami, z których wyrastają białe, rozgałęziające się korzenie^[10], odziomkowe liście i nierozgałęziony kwiatostan^[7].
Liście: Tylko odziomkowe, czasem sezonowe, zamierające przed kwitnieniem^[7], zwykle jednak utrzymujące się przez dwa, rzadziej trzy sezony wegetacyjne^[10]. Wyrastają zachodząc względem siebie dachówkowato z cebuli, rzadziej mają nieco pochwiastą nasadę^[10]. Blaszka zwykle jest równowąska^[7], czasem nitkowato cienka lub szersza, do lancetowatej^[6]. Powierzchnia liścia naga, orzęsiona lub omszona^[6].
Kwiaty: Zebrane w groniaste kwiatostany wyrastające na okrągłym na przekroju^[10] i nagim głąbiku^[6]. Kwiatostan zwykle luźny^[10] składa się z 3 do 150 kwiatów^[6]. Szypułki kwiatowe wsparte są okazałymi przysadkami^[10] kształtu jajowatego do lancetowatego, na końcu zaostrzonymi i czasem nitkowato wydłużonymi^[6]. Kwiaty zwykle zwisają^[10], czasem szypułki podnoszą się^[6]. Okwiat zwykle zielonkawy lub żółtawy^[10], czasem biały, zwykle z zielonkawymi paskami i odmiennie zabarwionym okółkiem wewnętrznym i zewnętrznym^[7]. Trzy zewnętrzne listki okwiatu zwykle są rozpostarte, a trzy wewnętrzne stulają się nad słupkiem^[10], są na szczycie są kapturkowate i ogruczolone^[6]. Pręcików jest 6, wszystkie lub te z wewnętrznego okółka tylko są płodne. Ich nitki są u dołu spłaszczone i przylegają do zalążni^[6]. Zalążnia jest zielona^[10], trójkomorowa, z licznymi zalążkami w każdej z komór^[6]. Szyjka słupka tęga, zwykle szczeciniasto owłosiona, zwieńczona owłosionym, trój- lub czworodzielnym znamieniem^[10].
Owoce: Jajowate torebki zawierające czarne, spłaszczone nasiona^[6], z jednej strony z wyrównanym brzegiem – przypominają literę D^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Ornithogaleae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae. W przeszłości w różnych systemach klasyfikowany był w szeroko ujmowanej rodzinie liliowatych lub w rodzinie hiacyntowatych Hyacinthaceae^[4]. Rodzaj bywa włączany do rodzaju śniedek Ornithogalum^[5].

Podział rodzaju i wykaz gatunków^[6]

W obrębie rodzaju wyróżnianych jest 5 podrodzajów Albuca, Monarchos, Namibiogalum, Osmyne i Urophyllon^[4].

Albuca abyssinica Jacq.
Albuca acuminata Baker
Albuca adlami Baker
Albuca albucoides (Aiton) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca amboensis (Schinz) Oberm.
Albuca amoena (Batt.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca anisocrispa Mart.-Azorín & M.B.Crespo
Albuca annulata Mart.-Azorín & M.B.Crespo
Albuca arenosa J.C.Manning & Goldblatt
Albuca aurea Jacq.
Albuca autumnula (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca bakeri Mart.-Azorín & M.B.Crespo
Albuca barbata (Jacq.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca batteniana Hilliard & B.L.Burtt
Albuca bifolia Baker
Albuca bifoliata R.A.Dyer
Albuca boucheri U.Müll.-Doblies
Albuca bracteata (Thunb.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca bruce-bayeri U.Müll.-Doblies
Albuca buchananii Baker
Albuca buffelspoortensis van Jaarsv.
Albuca canadensis (L.) F.M.Leight.
Albuca candida (Oberm.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca caudata Jacq.
Albuca chartacea (Mart.-Azorín, M.B.Crespo & A.P.Dold) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca chlorantha Welw. ex Baker
Albuca ciliaris U.Müll.-Doblies
Albuca clanwilliamae-glori a U.Müll.-Doblies
Albuca collina Baker
Albuca comosa (Welw. ex Baker) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca concordiana Baker
Albuca consanguinea (Kunth) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca cooperi Baker
Albuca corymbosa Baker
Albuca costatula (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca craibii (Mart.-Azorín, M.B.Crespo & A.P.Dold) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca cremnophila van Jaarsv. & A.E.van Wyk
Albuca crinifolia Baker
Albuca crispa J.C.Manning & Goldblatt
Albuca crudenii Archibald
Albuca dalyae Baker
Albuca darlingana U.Müll.-Doblies
Albuca deaconii van Jaarsv.
Albuca decipiens U.Müll.-Doblies
Albuca deserticola J.C.Manning & Goldblatt
Albuca dilucula (Oberm.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca dinteri U.Müll.-Doblies
Albuca donaldsonii Rendle
Albuca dyeri (Poelln.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca echinosperma U.Müll.-Doblies
Albuca engleriana K.Krause & Dinter
Albuca etesiogaripensis U.Müll.-Doblies
Albuca exigua (Mart.-Azorín, M.B.Crespo, A.P.Dold, M.Pinter & Wetschnig) J.C.Manning
Albuca fastigiata Dryand.
Albuca fibrotunicata Gledhill & Oyewole
Albuca flaccida Jacq.
Albuca foetida U.Müll.-Doblies
Albuca fragrans Jacq.
Albuca gageoides K.Krause
Albuca galeata Welw. ex Baker
Albuca gariepensis J.C.Manning & Goldblatt
Albuca gentilii De Wild.
Albuca gethylloides (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca gildenhuysii (van Jaarsv.) van Jaarsv.
Albuca glandulifera J.C.Manning & Goldblatt
Albuca glandulosa Baker
Albuca glauca Baker
Albuca glaucifolia (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca goswinii U.Müll.-Doblies
Albuca grandis J.C.Manning & Goldblatt
Albuca hallii U.Müll.-Doblies
Albuca hereroensis Schinz
Albuca hesquaspoortensis U.Müll.-Doblies
Albuca homblei De Wild.
Albuca humilis Baker – albuka niska
Albuca juncifolia Baker
Albuca karachabpoortensis (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca karasbergensis Glover
Albuca karooica U.Müll.-Doblies
Albuca katangensis De Wild.
Albuca kirkii (Baker) Brenan
Albuca kirstenii (J.C.Manning & Goldblatt) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca knersvlaktensis (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca kundelungensis De Wild.
Albuca lebaensis (van Jaarsv.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca leucantha U.Müll.-Doblies
Albuca littoralis (N.R.Crouch, D.Styles, A.J.Beaumont & Mart.-Azorín) J.C.Manning
Albuca longifolia Baker
Albuca longipes Baker
Albuca macowanii Baker
Albuca malangensis Baker
Albuca massonii Baker
Albuca monarchos (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca monophylla Baker
Albuca myogaloides Welw. ex Baker
Albuca namaquensis Baker
Albuca nana Schönland
Albuca nathoana (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca navicula U.Müll.-Doblies
Albuca nelsonii N.E.Br.
Albuca nigritana (Baker) Troupin
Albuca obtusa J.C.Manning & Goldblatt
Albuca osmynella (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca ovata (Thunb.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca papyracea J.C.Manning & Goldblatt
Albuca paradoxa Dinter
Albuca paucifolia (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca pearsonii (F.M.Leight.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca pendula B.Mathew
Albuca pendulina (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca pentheri (Zahlbr.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca polyodontula (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca polyphylla Baker
Albuca prasina (Ker Gawl.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca prolifera J.H.Wilson
Albuca psammophora (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca pseudobifolia Mart.-Azorín & M.B.Crespo
Albuca pulchra (Schinz) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca rautanenii (Schinz) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca recurva (Oberm.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca riebeekkasteelberga nula U.Müll.-Doblies
Albuca robertsoniana U.Müll.-Doblies
Albuca rogersii Schönland
Albuca roodeae (E.Phillips) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca rupestris Hilliard & B.L.Burtt
Albuca sabulosa (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca scabrocostata (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca scabromarginata De Wild.
Albuca schinzii Baker
Albuca schlechteri Baker
Albuca schoenlandii Baker
Albuca secunda (Jacq.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca seineri (Engl. & K.Krause) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca semipedalis Baker
Albuca setosa Jacq.
Albuca shawii Baker
Albuca somersetianum ined.
Albuca spiralis L.f.
Albuca stapffii (Schinz) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca steudneri Schweinf. & Engl.
Albuca strigosula (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca stuetzeliana (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca suaveolens (Jacq.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca subglandulosa (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca subspicata Baker
Albuca sudanica A.Chev.
Albuca tenuifolia Baker
Albuca tenuis Knudtzon
Albuca thermarum van Jaarsv.
Albuca tortuosa Baker
Albuca toxicaria (C.Archer & R.H.Archer) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca trachyphylla U.Müll.-Doblies
Albuca tubiformis (Oberm.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca unifolia (Retz.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca unifoliata G.D.Rowley
Albuca variegata De Wild.
Albuca villosa U.Müll.-Doblies
Albuca virens (Lindl.) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca viscosa L.f.
Albuca vittata Ker Gawl.
Albuca volubilis (H.Perrier) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca watermeyeri (L.Bolus) J.C.Manning & Goldblatt
Albuca weberlingiorum U.Müll.-Doblies
Albuca xanthocodon Hilliard & B.L.Burtt
Albuca yerburyi Ridl.
Albuca zebrina Baker
Albuca zenkeri Engl.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-16] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Albuca. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-16].
↑ ^a ^b ^c Genus: Albuca L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-16].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 27, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Albuca L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin. Tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 59-60. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 72, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Lorin Nielsen, Clarisa Teodoro: Albuca Spiralis: A Twisty Frizzle Sizzle. [w:] Epic gardening [on-line]. [dostęp 2020-05-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. III. Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 274-275.