Język biak

wós Vyak
Obszar

Papua (Indonezja)

Liczba mówiących

70 tys. (2007)
100 tys. (1991, język drugi)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-3 bhw
IETF bhw
Glottolog biak1248
Ethnologue bhw
WALS bik
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język biak, także: biak-numfoor[1], biak-numfor[2][3] – język austronezyjski używany w prowincji Papua w Indonezji (przez grupę etniczną Biak), na wyspach Biak, Supiori, Numfoor i na pobliskich mniejszych wyspach[4][5]. Według danych szacunkowych z 2007 roku posługuje się nim 70 tys. osób[2][6]. W 1991 roku stwierdzono, że nawet 100 tys. osób może znać biak jako język drugi[3].

Wskutek kontaktów handlowych rozprzestrzenił się na stosunkowo szerokim obszarze geograficznym, obejmując swoim zasięgiem wschodnie Moluki (Gebe), grupę wysp Raja Ampat (Waigeo, Misool, Salawati), wybrzeża półwyspu Ptasia Głowa i rejon zatoki Cenderawasih (w tym Yapen)[7][8]. W niektórych zakątkach Raja Ampat (Batanta, Kofiau, częściowo Waigeo) i Yapen stanowi miejscowy język ludności[9]. Jest również lokalnym językiem niewielkich wsi wzdłuż północnego wybrzeża Ptasiej Głowy[10]. Skupiska jego użytkowników występują też w miastach Nowej Gwinei: Manokwari, Sorong, Jayapura i Merauke[4].

Zróżnicowanie dialektalne w obrębie kabupatenu Biak-Numfor nie jest zbyt znaczne (sprowadza się do niewielkich różnic dźwiękowych i leksykalnych). Istnieją różne szacunki dot. liczby wszystkich dialektów[11]. Za stosunkowo odrębne od pozostałych uchodzą dialekty numfor-dore (używany we wsiach na wyspie Numfoor) oraz beser (również betew, właściwy dla ludności Biak na wyspach Raja Ampat)[12]. Niekiedy wyróżnia się dwa języki: biak i numfor[13][14]. Sami użytkownicy określają swój język jako wós Vyak (indonez. bahasa Biak, „język biak”) lub wós kovedi („nasz język”)[4].

Historycznie (od XVIII w.) służył jako regionalny język handlowy[15]. W tej roli jest wypierany przez lokalny malajski i indonezyjski (zaczął tracić na znaczeniu po drugiej wojnie światowej). Wywarł wpływ na leksykę niektórych języków papuaskich (m.in. moi, maybrat, inanwatan, hatam)[16]. Z języka biak pochodzi wiele lokalnych toponimów (np. nazwa miasta Manokwari – dosł. „stara wieś”)[17].

Potencjalnie zagrożony wymarciem, odnotowano spadek jego znaczenia[2][3]. Praktycznie wszyscy jego użytkownicy znają też lokalny malajski, a oprócz tego w użyciu jest język indonezyjski. W mieście Biak i w pobliskich wsiach dominujący język to malajski; młodsze grupy wiekowe mają ograniczoną (bierną) znajomość biak lub nie władają nim wcale. Niemniej w miejscowościach oddalonych od miasta rodzimy język pozostaje żywym środkiem codziennej komunikacji (na pocz. XXI w. odnotowano, że posługują się nim również dzieci)[18]. Wykazuje znaczne wpływy malajskiego/indonezyjskiego (w zakresie leksyki, fonologii i struktur czasownikowych)[19].

Jest jednym z nielicznych języków indonezyjskiej Papui o długiej tradycji literackiej, a także jednym z najlepiej poznanych języków regionu (poświęcono mu różne opisy gramatyczne i słowniki). Pierwsze kroki w zakresie dokumentacji języka biak poczynili holenderscy misjonarze, którzy zbierali dane leksykalne i gramatyczne oraz materiały tekstowe (od II poł. XIX w. do XX w.). Istnieje również bogaty zbiór publikacji do użytku szkolnego[20]. W XXI w. badaniem języka biak zajmował się Wilco van den Heuvel, autor opracowania gramatycznego z 2006 r.[5][21] Jest zapisywany alfabetem łacińskim[2].

Przypisy

  1. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Biak. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 97. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  2. ↑ a b c d David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Biak, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06]  (ang.).
  3. ↑ a b c Wurm 2007 ↓, s. 479.
  4. ↑ a b c Heuvel 2006 ↓, s. 1.
  5. ↑ a b Language Documentation Group / Dr W. van den Heuvel: The Biak Language in its cultural context. Faculteit der Letteren, Vrije Universiteit Amsterdam. [dostęp 2020-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-06)]. (ang.).
  6. ↑ Heuvel 2007 ↓, s. 329.
  7. ↑ Donohue 1996 ↓, s. 715 oraz mapa 78.
  8. ↑ Timmer 2000 ↓, przyp. 20, s. 59.
  9. ↑ Donohue 1996 ↓, mapa 78.
  10. ↑ Steinhauer 2005 ↓, s. 793.
  11. ↑ Heuvel 2006 ↓, s. 6.
  12. ↑ Heuvel 2006 ↓, s. 7.
  13. ↑ B. Grimes: South Halmahera-West New Guinea Languages. W: William J. Frawley (red.): International Encyclopedia of Linguistics. Wyd. 2. Oxford University Press, 2003, s. 4:132–134. DOI: 10.1093/acref/9780195139778.001.0001. ISBN 978-0-19-977178-3. (ang.).
  14. ↑ Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 86, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655  (pol.).
  15. ↑ Warnk 2010 ↓, s. 112.
  16. ↑ Adelaar 1996 ↓, s. 707.
  17. ↑ Heuvel 2006 ↓, przyp. 2, s. 3.
  18. ↑ Heuvel 2006 ↓, s. 5.
  19. ↑ Heuvel 2007 ↓, s. 330.
  20. ↑ Heuvel 2006 ↓, s. 18–19.
  21. ↑ Heuvel 2006 ↓.

Bibliografia

  • K. AlexanderK.A. Adelaar K. AlexanderK.A., Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay, [w:] Stephen A.S.A. Wurm, PeterP. Mühlhäusler, Darrell T.D.T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 695–711, DOI: 10.1515/9783110819724.2.695, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454  (ang.).
  • MarkM. Donohue MarkM., Some trade languages of insular South-East Asia and Irian Jaya, [w:] Stephen A.S.A. Wurm, PeterP. Mühlhäusler, Darrell T.D.T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 713–716 oraz mapy 77–79, DOI: 10.1515/9783110819724.2.713, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454  (ang.).
  • Wilco van denW. Heuvel Wilco van denW., Biak: description of an Austronesian language of Papua, Utrecht: LOT, 2006 (LOT Dissertation Series 138), ISBN 90-78328-10-X, OCLC 1106782756 [dostęp 2023-01-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-17]  (ang.).
  • Wilco van denW. Heuvel Wilco van denW., Grammatical borrowing in Biak, [w:] YaronY. Matras, JeanetteJ. Sakel (red.), Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2007 (Empirical Approaches to Language Typology 38), s. 329–342, DOI: 10.1515/9783110199192.329, ISBN 978-3-11-019919-2, OCLC 503443424  (ang.).
  • HeinH. Steinhauer HeinH., Biak, [w:] K. AlexanderK.A. Adelaar, Nikolaus P.N.P. Himmelmann (red.), The Austronesian Languages of Asia and Madagascar, Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 793–823, DOI: 10.4324/9780203821121, ISBN 978-0-7007-1286-1, ISBN 978-0-2038-2112-1, OCLC 53814161  (ang.).
  • JaapJ. Timmer JaapJ., The Return of the Kingdom: Agama and the Millennium among the Imyan of Irian Jaya, Indonesia, [w:] Pamela J.P.J. Stewart, AndrewA. Strathern (red.), Millennial Countdown in New Guinea, Durham, NC: Duke University Press, 2000 (Ethnohistory Special Issue 47.1), s. 29–65, DOI: 10.1215/00141801-47-1-29, OCLC 45809657  (ang.).
  • HolgerH. Warnk HolgerH., The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920, „Indonesia and the Malay World”, 38 (110), 2010, s. 109–134, DOI: 10.1080/13639811003665454, ISSN 1363-9811, OCLC 4839504188  (ang.).
  • Stephen A.S.A. Wurm Stephen A.S.A., Australasia and the Pacific, [w:] ChristopherCh. Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 425–577, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733  (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Language Documentation Group / Dr W. van den Heuvel: The Biak Language in its cultural context. Faculteit der Letteren, Vrije Universiteit Amsterdam. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
  • Emily Gasser: Biak Talking Dictionary. Swarthmore College, 2016. [dostęp 2023-01-14]. (ang.).
  • On-line language documentation for Biak (Austronesian). University of Oxford. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
  • Biak. Endangered Languages Project. [dostęp 2023-03-02]. (ang.).