Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława w Krakowie
 A-20 (A-1277/M) z 07 marca 1930[1] | |||||||||
| kościół klasztorny cystersów kościół parafialny | |||||||||
 | |||||||||
| Państwo |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||
| Adres | |||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| bazylika mniejsza • nadający tytuł | od 1970 | ||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||
 50°03′53,3″N 20°03′12,0″E/50,064806 20,053333 | |||||||||
| |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława – zabytkowy rzymskokatolicki kościół parafialny oraz klasztorny cystersów, znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy XVIII przy ul. Klasztornej 11, w Mogile.
Kościół jest sanktuarium Krzyża Świętego. Papież Paweł VI 9 marca 1970 roku nadał mu tytuł bazyliki mniejszej. Świątynia jest kościołem parafialnym od 1851, wcześniej służyła tylko zakonnikom a wierni mieli do niej wstęp tylko kilka razy w roku, w największe święta.
Historia
Cystersi przybyli do Mogiły w 1222 roku. Budowę kościoła rozpoczęto w 1225. Fundatorami byli Wisław Odrowąż i jego kuzyn Iwo Odrowąż. Konsekrowany został w 1266.
Świątynię wzniesiono w „cysterskim” romańsko-gotyckim stylu, na planie krzyża łacińskiego. Jest to trójnawowa, czteroprzęsłowa, orientowana bazylika z transeptem mającym boczne kaplice oraz płasko zamkniętym, krótkim prezbiterium. Została zbudowana z cegły i kamienia. Wnętrze zostało otynkowane na przełomie XV i XVI wieków, za czasów opata Erazma Ciołka, a ozdobił je polichromiami mogilski cysters brat Stanisław Samostrzelnik w latach 1536–1538. Kościół był wielokrotnie dewastowany przez pożary, obce wojska, sklepienie nawy głównej zawaliło się podczas jednego z trzęsień ziemi.
Fasada i kruchta są barokowe. Przebudowano je w 1780 roku według projektu Franciszka Moslera z Opawy. Do świątyni prowadzą trzy wejścia, przez kruchtę do nawy głównej i osobne do naw bocznych.
Wnętrze
Nawy
Nawa główna ma barokowe sklepienie, które zostało odbudowane 1720 , po pożarze z 1708 roku.
Nawy boczne mają sklepienia krzyżowo-żebrowe.
Główna nawa i boczne zdobione są polichromiami wykonanymi w początkach XX wieku przez Jana Bukowskiego.
W prawej nawie bocznej (południowej), podczas renowacji świątyni na przełomie XX i XXI wieków, usunięto malunki Bukowskiego oraz odsłonięto i zrekonstruowano roślinne ornamenty Samostrzelnika.
W nawie lewej, prowadzącej do kaplicy Krzyża Świętego, pozostawiono polichromie Bukowskiego.
Ambona pokryta jest miedzianą blachą z wytłoczonymi scenami z życia Jezusa. Została wykonana w 1938 przez Stefana Zbigniewicza.
-
Brama wejściowa do opactwa -
Barokowa fasada -
Nawa główna -
Chór i organy -
Sklepienie nawy głównej (polichromia Jana Bukowskiego) -
Ambona
-
Lewa nawa boczna -
... i polichromia stropu (Jan Bukowski) -
Prawa nawa boczna -
... i polichromia stropu (Stanisław Samostrzelnik)
Prezbiterium
Dwuprzęsłowe ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym.
W ołtarzu głównym znajduje się późnogotycki poliptyk z 1514 roku, przeniesiony do Mogiły w 1950 roku ze Szczodrowa. Pośrodku szafy znajduje się rzeźba figury Matki Bożej z Dzieciątkiem, w skrzydłach sceny z Jej życia.
Polichromie prezbiterium wykonał Stanisław Samostrzelnik, na ścianie zamykającej znajduje się scena „Zwiastowania” i „Veraikon”.
Witraże w oknach są współczesne, projektował je Tadeusz Wojciechowski w 1947 roku. Przedstawiają sceny z życia Jezusa i Marii.
Po obu stronach prezbiterium znajdują się barokowe stalle z XVIII wieku. Obrazy umieszczone na nich przedstawiają cysterskich świętych: Roberta, Alberyka, Stefana (założyciela zakonu) i Bernarda.
Przed prezbiterium przy filarach znajdują się boczne ołtarze pochodzące z XVII wieku, dedykowane bł. Wincentemu Kadłubkowi (lewy) i Matce Bożej Nieustającej Pomocy.
-
Prezbiterium -
Nastawa ołtarza głównego -
Zamknięty poliptyk -
Ściana zamykająca prezbiterium
Transept
Transept jest złożony z trzech kwadratowych przęseł, mających sklepienia krzyżowo-żebrowe.
W prawym ramieniu znajdują się wejścia do zakrystii oraz do klasztoru, a pomiędzy nimi umieszczono nagrobek opata i biskupa kamienieckiego Marcina Białobrzeskiego. Manierystyczny nagrobek wykonał Jan Michałowicz z Urzędowa ok. 1586 roku.
Ściany zdobią polichromie: „Ukrzyżowanie”, herb fundatora „Odrowąż” oraz inne dekoracje wykonane przez Samostrzelnika. Dwie boczne kaplice otwarte na transept, poświęcone są: świętym założycielom cystersów (kaplica przy zakrystii) oraz św. Bernardowi.
W lewym ramieniu transeptu znajduje się kaplica Krzyża Świętego.
-
Lewe ramię transeptu- kaplica Krzyża Świętego -
Sklepienie krzyża (skrzyżowania naw) -
Prawe ramię transeptu, polichromia Samostrzelnika „Ukrzyżowanie”
Kaplica Krzyża Świętego
Po jednym z pożarów wnętrza kościoła, w 1447 roku, ocalał tylko drewniany krzyż z tęczy. Był potem czczony przez okolicznych mieszkańców, znajdował się w ołtarzu głównym.
Opat mogilski (komendatariusz) i biskup kamieniecki Wawrzyniec Goślicki w 1586 roku zmienił wystrój wnętrza kościoła i w 1588 roku przeniósł krzyż do kaplicy i specjalnie przygotowanego ołtarza (poświęconego 28 października 1597 roku) – w tym miejscu krucyfiks znajduje się do dziś.
Nie wiadomo kiedy na krzyżu pojawiła się gotycka postać Ukrzyżowanego i kto ją wyrzeźbił. Figura ma 192 cm długości, jest polichromowana, wykonana została z jednego kawałka wiązu. W 1447 otrzymała perizonium oraz perukę wykonaną z ludzkich włosów.
Ołtarz i stalle są barokowe, z XVIII wieku. Kaplica zamknięta jest kutą kratą. Jej fundatorem był Stefan Skarbek Żółtowski podstarości rabsztyński. Było to wotum za ocalenie życia w bitwie pod Cecorą w 1620 roku. Jego epitafium znajduje się przy wejściu do kaplicy z nawy bocznej. Pod kaplicą znajduje się krypta, w której chowani są dobrodzieje oraz opaci klasztoru. Pozostało w niej jedno miejsce.
Dwie boczne kaplice, za ołtarzem, poświęcono są św. Wacławowi oraz św. Józefowi.
-
Ołtarz -
Krucyfiks -
Polichromia na sklepieniu kaplicy -
Wejście do kaplicy z nawy głównej i krata zamykająca kaplicę -
Krata (detal)
Współczesność
Wnętrze kościoła przeszło w końcowych latach XX wieku i do roku 2021 renowację. Wykonano także jego debarokizację, przywracając częściowo surowszy romańsko-gotycki, cysterski styl wnętrza.
Zrekonstruowano dużą część polichromii Stanisława Samostrzelnika. Usunięto kilka ołtarzy bocznych przy filarach, zlikwidowano część stalli w prezbiterium. Pozostawiono jedynie barokowe wyposażenie kaplicy Krzyża Świętego.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2021-10-07] .
Bibliografia
- Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków Warszawa 2007, ISBN 978-83-92298-1
- Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2
- Oficjalna strona opactwa cystersów w Mogile
- Dzieje zakonu i kościoła cystersów w Mogile
- Archiwalne zdjęcia klasztoru w bibliotece Polona
- Bogusław Krasnowolski Leksykon zbytków architektury Małopolski, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2013, ISBN 978-83-213-4744-8
- Michał Rożek, Barbara Gądkowa Leksykon kościołów Krakowa, Wydawnictwo Verso, Kraków 2003, ISBN 83-919281-0-1
