Plac Kościelny we Wrocławiu

plac Kościelny
Stare Miasto
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „plac Kościelny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „plac Kościelny”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „plac Kościelny”
51°06′53,527″N 17°02′37,420″E/51,114869 17,043728
Multimedia w Wikimedia Commons
Kolegiata św. Krzyża i św. Bartłomieja
Kamienica nr 1
Pensjonat Jana Pawła II
Mur terenu z reliktami części północnej Zamku Piastowskiego i domem zakonnym (skrzyżowanie ul. św. Marcina (po lewej), Świętokrzyskiej (na wprost) i pl. Kościelnego)
Plac i kolegiata

Plac Kościelny we Wrocławiu (niem. An der Kreuzkirche) – plac położony we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim, osiedlu Stare Miasto[1][2][3]. Przy placu znajduje się między innymi Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja[a] oraz Pomnik św. Jana Nepomucena[1].

Historia

W drugiej połowie XIII w. wytyczona została, m.in. w rejonie dzisiejszego placu, ulica Katedralna, w związku z przekazaniem części Ostrowa Tumskiego, niemal całej zachodniej jego części, Kapitule Świętokrzyskiej założonej 11 stycznia 1288 r.[4][5]. Powstały dwa odrębne kolegia mansjonarzy dla wybudowanego tu kościoła: górnego św. Krzyża i dolnego św. Bartłomieja. Kapituła ta dopiero w 1376 r. musiała uznać zwierzchnictwo biskupa (kolegiata katedralna)[5][6]. Wcześniej obie kapituły ze sobą konkurowały[1]. Sam Kościół św. Krzyża i św. Bartłomieja ufundowany został w 1288 r. przez księcia Henryka IV Probusa, a jego budowla trwała do około 1400 r.[7].

Plac obejmuje obszar, w którym powstała Kolegiata Świętego Krzyża. Był on intensywnie zabudowany już w trakcie budowy samej kolegiaty, a to z racji braku terenów. Kapituła Świętokrzyska, aby zapewnić komunikację z zamkiem i brzegiem rzeki Odry, zmuszona była wyburzyć część zabudowy przy placu w 1376 r. Kolejne przekształcenia obszaru przy placu objęły budowę murów i budynków towarzyszących kolegiacie. Były to wybudowana po północnej stronie wikaria i mansjonaria, po wschodniej stronie szkoła, a na południu wieżowy budynek nawiązujący do domu prepozyta i dziekanii katedralnej. Ten ostatni uznaje się za wyraz konkurencji między kapitułą świętokrzyską a kapitułą katedralną[1], bowiem podobne dwa budynki przy ulicy Katedralnej należały do kapituły katedralnej. Wszystkie trzy budynki stanowiły w tym rejonie dominaty[4]. Pozostałą zabudowę stanowiły w większości budynki o konstrukcji szkieletowej[1].

W XVIII wieku zbudowano w miejscu mansjonarii świętokrzyskiej Orphanotropheum[b][c][4]. Mur wokół kolegiaty rozebrano na początku XVIII wieku, dzięki czemu powstał obszerny plac. W konsekwencji tych robót odsłonięto fasadę Orphanotropheum[1]. W latach 1730–1732 na placu wzniesiono pomnik św. Jana Nepomucena[1][4][7][8][9] oraz rozebrano wieże rezydencjalne[4]. Pomnik położony on jest na południe od kościoła[1]. W 1810 r. Kapituła Świętokrzyska została zniesiona, majątek podczas procesu sekularyzacji przeszedł na skarb państwa. Sam kościół na placu stał się filialnym dla katedry[5]. Kolejne znaczne przeobrażenia zabudowy placu nastąpiły pod koniec XIX wieku. Powstał wtedy na wschód od kościoła budynek Instytutu Fizyki a na północy trzy kamienice czynszowe[1][2]. W latach 1885–1887 zburzono część zabudowy północnej pierzei dzięki czemu wytyczono ulicę św. Marcina w kierunku placu Bema[10].

W wyniku walk pod koniec II wojny światowej w 1945 r. rejon ten uległ znacznemu zniszczeniu. W latach powojennych odbudowano tylko południową część placu. Pierzeję północną natomiast w całości włączono do Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach jego powiększenia[1][2][11] w 1960 r. o około 1 ha[11], rozbierając zniszczoną zabudowę, m.in. Instytutu Fizyki[12]. Natomiast w latach 2000–2002 po stronie północno-wschodniej zbudowano budynek pensjonatu Jana Pawła II[d][1][13][14].

Nazwa

Obecny Plac Kościelny do 1824 r. nie miał nadanej nazwy własnej. W tym właśnie roku otrzymał nazwę An der Kreuzkirche[1]. Podobnie do imienia Kościoła Świętego Krzyża nawiązywała także ówczesna nazwa dzisiejszej ulicy Świętokrzyskiej – Kreuzstrasse[15]. Po II wojnie światowej otrzymał współcześnie obowiązującą nazwę Plac Kościelny[1].

Zabudowa i zagospodarowanie

Centralnym elementem zabudowy placu jest Kościół Świętego Krzyża i św. Bartłomieja oraz figura św. Jana Nepomucena. Zachodnią, południową i wschodnią pierzeję placu stanowi zachowana lub odbudowana zabudowa historyczna tego rejonu Ostrowa Tumskiego. Znaczna część tej zabudowy przeznaczona jest dla potrzeb usług sakralnych oraz zamieszkania i administracji kościelnej. Natomiast północno-wschodni narożnik to współczesna zabudowa pensjonatu Jana Pawła II, a północna to ogrodzony teren Ogrodu Botanicznego[1][2][11][13][14][16].

Układ drogowy

Do placu przypisane są drogi gminne o długości 264 m[3]. W północnej części otaczają one Kościół Świętego Krzyża i św. Bartłomieja, a w południowej pomnik św. Jana Nepomucena[17]. Obowiązuje tu ruch pieszy, z dopuszczeniem dojazdu do kościoła pojazdom specjalnym[18]. W całym obszarze obowiązuje wykonywanie nawierzchni z kostki kamiennej lub klinkierowej w nawiązaniu do historycznych nawierzchni zabytkowych[19].

Ulice powiązane z placem:

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położony jest Plac Kościelny, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r.[25][26]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[7][27]. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego umieszcza ten obszar w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej[28] i określa jako obszar o najwyższych wartościach krajobrazowych[29]. Ochronie również podlega oś widokowa przebiegająca przez plac wzdłuż ulicy Katedralnej[30].

Przy placu znajdują się następujące zabytki:

Ponadto w najbliższym sąsiedztwie placu znajdują się następujące zabytki:

  • Orphanotropheum[c], rodzaj ochrony: rejestr zabytków, nr 90 z 29.03.1949 i A/2891/46 z dn. 25.01.1962[17][33]
  • dom parafialny kościoła św. Krzyża, obecnie budynek mieszkalno-usługowy[f], rodzaj ochrony: rejestr zabytków, nr A/2901/51 z dn. 25.01.1962[17][33]
  • Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego[g], rodzaj ochrony: rejestr zabytków, nr A/2374/2094 z 5.02.1974[11][17][32]
  • kanonia kapituły świętokrzyskiej[h], rodzaj ochrony: rejestr zabytków, nr A/2892/50 z dn. 25.01.1962[17][33],
  • relikty części północnej Zamku Piastowskiego z domem zakonnym Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame oraz z budynkiem szkolnym (Liceum św. Anny 1891), ob. klasztor Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame i Dom Gościnny[i], rodzaj ochrony: rejestr zabytków, nr rej.: 143 (?) z 4.11.1968 i A/5348/93 z dn. 12.02.1962[17][34].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ a b Adres administracyjny Kościoła Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu – pl. Kościelny 1 we Wrocławiu[17].
  2. ↑ Orphanotropheum – dom dla sierot katolickich pochodzenia szlacheckiego, zbudowany na miejscu mansjonerii kolegiaty św. Krzyża[35].
  3. ↑ a b Adres administracyjny Orphanotropheum – ulica Katedralna 4 we Wrocławiu, fasada wschodnia budynku stanowi zachodnią pierzeję placu Kościelnego[35][17].
  4. ↑ Adres administracyjny budynku pensjonatu Jana Pawła II – ulica Świętego Idziego 2 we Wrocławiu, hotel czterogwiazdkowy[13].
  5. ↑ Adres administracyjny domu parafialnego – plac Kościelny 1 we Wrocławiu, fasada północna stanowi południową pierzeję placu Kościelnego[17].
  6. ↑ Adres administracyjny domu parafialnego – ulica Katedralna 6 we Wrocławiu, fasada zachodnia i szczytowa skrzydła północnego budynku przylega do placu Kościelnego[17].
  7. ↑ Adres administracyjny Ogrodu Botanicznego – ulica Henryka Sienkiewicza 23 we Wrocławiu, zajmuje obszar na północ od placu między ulicą Świętokrzyską a Kanonią, w miejscu wyburzonej pierzei północnej placu[17].
  8. ↑ Adres administracyjny budynku kanonii kapituły świętokrzyskiej – ulica Katedralna 5 we Wrocławiu, w południowej pierzei[17].
  9. ↑ Adres administracyjny klasztor sióstr Notre Dame – ul. św. Marcina 12[34].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Harasimowicz 2006 ↓, s. 408–409 (Kościelny).
  2. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 636–637 (Ostrów Tumski).
  3. ↑ a b c ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 205.
  4. ↑ a b c d e f g Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralna).
  5. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 384 (Kolegiata św. Krzyża).
  6. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 411 (Kościoły i kaplice (mapa)).
  7. ↑ a b c NID 2013 ↓.
  8. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 702–703 (Pomniki).
  9. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 197 (Figura św. Jana Nepomucena).
  10. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 887 (Św. Marcina).
  11. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 613–614 (Ogr. Botaniczny UWr.).
  12. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 344 (Kanonia).
  13. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 663–664 (Pensjonat JP II).
  14. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 886–887 (Św. Idziego).
  15. ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 86 (Kreuzstr.).
  16. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §9, § 12 ust. 2 pkt 1, § 25 ust. 14–16, 19–24, 39–45.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s SIP 2018 ↓, GEZ.
  18. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §13 pkt 2 lit. b, c, §14 ust. 27–28, §25 ust. 16 pkt. 3.
  19. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 2.
  20. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1692.
  21. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4840.
  22. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4886.
  23. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1639.
  24. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4828.
  25. ↑ NID 2017 ↓, s. 206.
  26. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §11 ust. 5.
  27. ↑ MP 1994 ↓.
  28. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §5–6, 9, 11.
  29. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 2 pkt 1.
  30. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 4 pkt 1.
  31. ↑ NID 2017 ↓, s. 207.
  32. ↑ a b NID 2017 ↓, s. 210.
  33. ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 219.
  34. ↑ a b NID 2017 ↓, s. 209.
  35. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 631 (Orphanotropheum).

Bibliografia

  • Gminna Ewidencja Zabytków – System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-03-23]  (pol.).
  • JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
  • Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2016-07-19]  (pol.).
  • Uchwała XIII/442/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 października 1999 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru – OSTRÓW TUMSKI – WYSPY – OGRÓD BOTANICZNY we Wrocławiu., „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 26 stycznia 2000 r. Nr 3, poz.24.; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 października 1999 r. Nr 9, poz.401., Wrocław, 21 października 1999 [dostęp 2018-04-16]  (pol.).
  • Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
  • Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2017 [dostęp 2018-03-23]  (pol.).
  • Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 16 lutego 2018 [dostęp 2018-03-23]  (pol.).
  • M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Plac Kościelny, fotopolska.eu [dostęp 2018-03-21]  (pol.).
  • pl. Kościelny, dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2018-03-21]  (pol.).
  • Plac Kościelny, wikimapia.org [dostęp 2018-03-23]  (pol.).
  • Plac Kościelny – panorama, panoramy.zbooy.pl, 12 listopada 2008 [dostęp 2018-04-16]  (pol.).