Ruiny Gedi

Ruiny Gedi
Symbol zabytku nr rej. (1927)
Ilustracja
Ruiny Gedi (2019)
Państwo

 Kenia

Miejscowość

Gedi(inne języki)

Typ budynku

miasto

Styl architektoniczny

architektura Suahili(inne języki)

Kondygnacje

1

Rozpoczęcie budowy

XIII wiek?

Pierwszy właściciel

lud Suahili

Kolejni właściciele

plemię Oromo

Położenie na mapie Kenii
Mapa konturowa Kenii, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Ruiny Gedi”
Ziemia3°18′33,7″S 40°01′01,4″E/-3,309361 40,017056
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Ruiny Gedi[1] – stanowisko archeologiczne w Kenii, obejmujące ruiny miasta muzułmańskiego ludu Suahili z XIII–XVII wieku, położone w Gedi(inne języki) w hrabstwie Kilifi, w sąsiedztwie parku narodowego Arabuko Sokoke National Park(inne języki), wpisane w 2024 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Nie wiadomo, jakie były okoliczności i powody założenia osady[2]. Miasto Gedu ludu Suahili istniało od XIII do XVII wieku[1], około XVI wieku miasto pozostawało niezamieszkałe przez około 50 lat[2]. Prawdopodobnie Portugalscy kolonizatorzy ani inni Europejczycy nie znali Gedi[1]; miasto nie pojawia się w zapisach arabskich ani suahilskich[1], ani w żadnych innych źródłach historycznych[2]. Mieszkańcy miasta najpewniej kontaktowali się z kupcami zamorskimi[1]. Ludność miasta jest szacowana na około 2500 osób[3].

Gedi zostało wyludnione w XVII wieku (być może przez powtarzające się napaści ludu Galla, armii z Mombasy lub brak wody[4]) i porosło lasem, w którym rośnie co najmniej 50 gatunków drzew m.in. baobaby[1], Gyrocarpus americanus(inne języki) czy Sterculia appendiculata(inne języki)[4]. W XVIII wieku ruiny okupowało plemię Oromo (Galla)[1].

Europejczycy po raz pierwszy dowiedzieli się o mieście za sprawą archeologa Jamesa Kirkmana[2]. Pod jego nadzorem wykopaliska prowadzili tubylcy, pracami kierowała Karisa Ndyura[5]. W 1927 roku ruiny zostały uznane za zabytek (ang. national monument)[4].

Ruiny są dostępne dla turystów od 1948 roku[1], w tymże roku także rozpoczęto wykopaliska[6] – pierwsze w rejonie Afryki Wschodniej[4]. Przy wejściu do ruin znajduje się nastawiona na gości zagranicznych Kipepeo Butterly Farm – pierwsza w Kenii motylarnia(inne języki)[7].

W 2024 roku podczas odbywającej się w New Delhi 46. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa Gedi wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO[8].

Stanowiskiem zarządza organizacja National Museums of Kenya(inne języki)[6].

Architektura

Ruiny są położone 2 km od zatoki Mida oraz 5 km od morza, prawdopodobnie w czasach świetności miasta ta odległość była jeszcze większa[2]. Miasto zajmowało powierzchnię około 0,25 km² i było otoczone kamiennymi murami[4][2]. Północna część była bogatsza i znajdował się tam pałac i budynki z kamienia, natomiast część południowa zasiedlona przez biedniejszych mieszkańców obejmowała lepianki kryte strzechą[2]. W XVI wieku odgrodzono bogatszą część od biedniejszej murem wewnętrznym[2]. Poza murem wewnętrznym znajdowały się także tereny uprawne[4].

Wszystkie budynki były jednokondygnacyjne[2], zbudowano je z wapienia koralowego[6]. Do najważniejszych należą: pałac z portykiem i dziedzińcem oraz komnatami bez okien, które mogły służyć jako skarbiec[4], kompleks domów z nazwami związanymi z odkrytymi w nich artefaktami: „dom z nożycami”, „dom ze skrzynką z kości słoniowej”, „dom dau” (z malowidłem arabskiego żaglowca), „dom z zapadniętym dziedzińcem”[2]. Budynki były zaopatrzone w dobrej jakości łazienki, przewyższające nawet niektóre dzisiejsze kenijskie sanitariaty[2].

W Gedi znajdowało się siedem meczetów, w pobliżu pałacu znajduje się wielki meczet piątkowy(inne języki), z rzeźbą przedstawiającą grot nad wejściem[2] – jest to typowy symbol wschodnioafrykańskich szczepów pasterskich[9]. Przy meczecie znajduje się głęboka na 50 m studnia, zapewne wykorzystywana do ablucji[4].

Przy meczecie znajduje się obcy dla architektury islamskiej grobowiec kolumnowy (drugi taki z XIX wieku znajduje się w Malindi) oraz „grobowiec z datą” – na epitafium wyryto 802 rok Hidżry czyli 1399 rok w kalendarzu gregoriańskim, co pozwoliło datować miasto[9].

  • Portyk pałacu
    Portyk pałacu
  • Wielki meczet
    Wielki meczet
  • Wnętrze meczetu
    Wnętrze meczetu
  • Studnia
    Studnia
  • Stela nagrobna z datowaną inskrypcją arabską
    Stela nagrobna z datowaną inskrypcją arabską
  • Grobowiec kolumnowy
    Grobowiec kolumnowy
  • „Dom kauri”
    „Dom kauri”

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Trillo, Brelczyk, Nedoma 1999 ↓, s. 364.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Trillo, Brelczyk, Nedoma 1999 ↓, s. 365.
  3. ↑ Trillo, Brelczyk, Nedoma 1999 ↓, s. 265.
  4. ↑ a b c d e f g h UNESCO World HeritageU.W.H. Centre UNESCO World HeritageU.W.H., The Historic Town of Gedi [online], UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2024-01-01] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-21]  (ang.).
  5. ↑ Line Sidonie TallaL.S.T. Mafotsing Line Sidonie TallaL.S.T., The Forgotten Kenyans Who Excavated Ancient Monuments [online], Atlas Obscura, 24 lutego 2023 [dostęp 2024-01-01]  (ang.).
  6. ↑ a b c Gedi Ruins [online], Atlas Obscura [dostęp 2024-01-01]  (ang.).
  7. ↑ Trillo, Brelczyk, Nedoma 1999 ↓, s. 367.
  8. ↑ UNESCO World Heritage Centre, The Historic Town and Archaeological Site of Gedi [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-07-27]  (ang.).
  9. ↑ a b Trillo, Brelczyk, Nedoma 1999 ↓, s. 366.

Bibliografia

  • RichardR. Trillo RichardR., ArkadiuszA. Belczyk ArkadiuszA., JerzyJ. Nedoma JerzyJ., Kenia, Wyd. 1, dodr, Praktyczny Przewodnik, Bielsko-Biała: "Pascal", 1999, ISBN 978-83-87037-33-8 .