Tolpis
Tolpis wąsatka | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | astropodobne | ||
Rząd | astrowce | ||
Rodzina | astrowate | ||
Podrodzina | Cichorioideae | ||
Rodzaj | tolpis | ||
Nazwa systematyczna | |||
Tolpis Adans. Fam. Pl. 2: 112 (1763)[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
T. barbata (Linnaeus) J. Gaertner[4] | |||
Synonimy | |||
| |||
| |||
|
Tolpis[5], pępawnica[6] (Tolpis Adans.) – rodzaj roślin zielnych, należący do rodziny astrowatych. Obejmuje 22 gatunki[3]. Rośliny te występują naturalnie w basenie Morza Śródziemnego i w Europie Środkowej, na północ sięgając do Czech i Niemiec, na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej oraz we wschodniej części tego kontynentu sięgając po jego południowy kraniec i Madagaskar[3]. Centrum zróżnicowania stanowią wyspy Makaronezji, gdzie rośnie ich 15 gatunków[7]. Szeroko rozprzestrzeniony poza pierwotny zasięg jest tolpis wąsatka Tolpis barbata introdukowany na Wyspy Brytyjskie, do Kalifornii, Wenezueli i Australii[3].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, rzadziej byliny i rośliny dwuletnie, osiągające od kilku do ponad 100 cm wysokości. Wytwarzają korzenie palowe. Pędy zwykle pojedyncze, czasem rozgałęziające się w górze, nagie lub owłosione[8].
- Liście
- Odziomkowe i łodygowe, ogonkowe lub siedzące (w górze pędu zwykle siedzące). Blaszka jajowatolancetowata do równowąskiej, całobrzega, ząbkowana do pierzasto klapowanej, naga lub owłosiona[8].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki wyrastające pojedynczo lub w luźnych podbaldachach na szczycie pędu. Szypuły kwiatostanów cienkie (nierozdęte). Pod okrywami znajduje się 8–13 równowąskich lub nitkowatych listków. Okrywy są dzwonkowate, o średnicy od 5 do ponad 10 mm. Listki okrywy w liczbie ponad 20, w dwóch lub większej liczbie serii, równowąskie, na szczycie nitkowato zakończone, równej lub nierównej długości, często pajęczynowato owłosione. Dno koszyczka płaskie, dziurkowane, bez plewinek. Kwiaty w liczbie 30 do ponad 100, wszystkie języczkowate, zwykle żółte, często wewnętrzne fioletowate lub brązowe[8].
- Owoce
- Brązowe lub czarne niełupki kształtu walcowatego, bez dzióbka, z 6–8 zazwyczaj wiązkami lub żeberkami, nagie lub owłosione. Na szczycie z trwałym, białawym puchem kielichowym[8].
Systematyka
Rodzaj z podplemienia Cichoriinae, plemienia Cichorieae i podrodziny Cichorioideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae[9].
- Wykaz gatunków[3]
- Tolpis azorica (Nutt.) P.Silva
- Tolpis barbata (L.) Gaertn. – tolpis wąsatka[5], pępawnica brodata[6]
- Tolpis calderae Bolle
- Tolpis capensis (L.) Sch.Bip.
- Tolpis coronopifolia (Desf.) Biv.
- Tolpis crassiuscula Svent.
- Tolpis farinulosa Walp.
- Tolpis glabrescens Kämmer
- Tolpis glandulifera Bolle
- Tolpis × grossii Talavera
- Tolpis laciniata Webb
- Tolpis lagopoda C.Sm. ex Link
- Tolpis liouvillei Braun-Blanq. & Maire
- Tolpis macrorhiza (Banks ex Hook.) DC.
- Tolpis mbalensis G.V.Pope
- Tolpis nemoralis Font Quer
- Tolpis proustii Pit.
- Tolpis santosii D.J.Crawford, Mort & J.K.Archibald
- Tolpis staticifolia (All.) Sch.Bip.
- Tolpis succulenta (Aiton) Lowe
- Tolpis umbellata Bertol.
- Tolpis virgata (Desf.) Bertol.
- Tolpis webbii Sch.Bip.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-13] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-13] (ang.).
- ↑ a b c d e f Tolpis Adans.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-04-13].
- ↑ Tolpis Adanson, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-13] .
- ↑ a b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 185. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 927, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d John L.J.L. Strother John L.J.L., Tolpis Adanson, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-04-13] .
- ↑ Genus: Tolpis Adans.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-13].
- BioLib: 41614
- EoL: 64133
- Flora of China: 133094
- Flora of North America: 133094
- GBIF: 3097145
- identyfikator iNaturalist: 71199
- IPNI: 11319-1
- ITIS: 38533
- NCBI: 122548
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:11319-1
- Tela Botanica: 87322
- identyfikator Tropicos: 40015175
- USDA PLANTS: TOLPI
- CoL: 7XJ2