Unieszewo

Unieszewo

wieś
Dwór w Unieszewie
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Gietrzwałd
Liczba ludności	906
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-036[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0473879
Położenie na mapie gminy Gietrzwałd Unieszewo
Położenie na mapie Polski Unieszewo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Unieszewo
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Unieszewo
53°42′56″N 20°18′30″E/53,715556 20,308333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Unieszewo^[3] (dawniej Szafałd w gwarze warmińskiej Szófald, niem. Schönfelde^[4], Hermsdorf, Zamensdorf^[5]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Gietrzwałd. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Unieszewo położone jest na Warmii, około 16 km od Olsztyna, nad Jeziorem Wulpińskim. We wsi znajduje się Ochotnicza Straż Pożarna.

• Miejscowość położona jest na trasie linii kolejowej nr 353: Poznań Wschód – Skandawa
• Unieszewo (przystanek kolejowy)

• PKS Olsztyn, linia: Olsztyn Dworzec Autobusowy – Unieszewo Dworzec Kolejowy
• Przewoźnik prywatny, linia nr 320: Woryty – Unieszewo – Olsztyn

Nadanie aktu lokacyjnego wsi nastąpiło w 1347 roku^[6][7] przez biskupa i kapitułę warmińską^[8], w ramach kolonizacji terenów w komornictwie olsztyńskim. Zasadźcami wsi byli Sangeden i Jannestingen, którzy otrzymali 6 włók wolnych oraz urząd sołtysa. W czasie wojny polsko-krzyżackiej, zwanej głodową, wieś została zniszczona. W 1416 r. sołtys Lenman otrzymał odnowiony dokument lokacyjny. W 1688 r. wystawiono kolejny dokument lokacyjny na 60 włók czynszowych, w tym 5,5 wolnych włók sołeckich.

W latach 70. XIX wieku w miejscowości powstała biblioteka polska, zorganizowana przez działające w Poznaniu Towarzystwo Oświaty Ludowej. Była to jedna z dwóch placówek, jakie powstały na Warmii (druga zlokalizowana była w Bartągu)^[9]. Podczas plebiscytu z roku 1920 mieszkańcy Unieszewa opowiedzieli się za przynależnością do Niemiec (282 głosy), odrzucając chęć włączenia regionu w granice Polski (161 głosów)^[10].

W 1927 roku w znajdującej się w granicach Prus Wschodnich miejscowości założono polskie przedszkole. 4 kwietnia 1929 roku otwarto we wsi polską szkołę^[7], która funkcjonowała do 1939 roku^{[potrzebny przypis]}.

Po zamordowaniu przez żołnierzy radzieckich proboszcza ks. Otto Langkau 22 stycznia 1945 roku w parafii w Bartągu nie było proboszcza (aż do 8 czerwca 1945 roku). Za wstawiennictwem ks. prałata Jana Hanowskiego parafia otrzymała nowego proboszcza (emerytowany ks. Edward Barkowski), w zamian za przyrzeczenie złożone pułkownikowi radzieckiej armii – Jurijowi Unieszewowi, że ten przejdzie do historii. Dlatego podolsztyńska wieś Szafałd zmieniła nazwę na Unieszewo^[11].

• kapliczka przydrożna z 1818 roku^[14]
• Budynek szkoły polskiej z 1931 roku^[14]
• zespół stacji kolejowej z 2 poł. XIX w.^[14]:
  • budynek stacyjny z budynkiem ekspedycji kolejowej, nr 69
  • 3 domy kolejarzy, nr 66; 67; 68
  • 5 budynków gospodarczych
  • d. karczma, ob. dom nr 65
  • szpaler zieleni peronowej
• neoklasycystyczny dworek zbudowany w II połowie XIX wieku^[15]
• kapliczki przydrożne z XIX i początku XX wieku^[16]

• Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie (7,8 km od Unieszewa)
• pole golfowe „Mazury Golf & Country Club” w Naterkach (5,4 km od Unieszewa)
• skansen maszyn rolniczych w Naterkach
• Arboretum w Kudypach (7,9 km od Unieszewa)

• Cegielnie Olsztyńskie Unieszewo – piłka nożna (w sezonie 2009/10 A-klasa, gr. warm.-maz. III)
• GKS Gietrzwałd Unieszewo - piłka nożna (stan na sezon 2023/2024 - Klasa A, grupa: warmińsko-mazurska III

• Cegielnia Wienerberger w Unieszewie (zburzona)

• Maciej Karwacki – jezuita, profesor greki, łaciny i języka hebrajskiego, urodził się w Unieszewie^{[potrzebny przypis][17]}
• Ludwik Franciszek Karwacki – zakonnik, profesor szkół m.in. w Braniewie i Nowogródku, urodził się w Unieszewie^{[potrzebny przypis]}
• Tomasz Karwacki – zakonnik, profesor retoryki i teologii moralnej, urodził się w Unieszewie
• bp Edward Herrmann – niemiecki ksiądz katolicki, biskup pomocniczy warmiński, poseł do parlamentu pruskiego, zwolennik używania przez Polaków języka ojczystego w katechizacji i liturgii, urodził się w Unieszewie
• Augustyn Hohmann – ludowy działacz warmiński^[18][19], urodził się w Unieszewie
• ks. Paweł Chmielewski – polski ksiądz katolicki, działacz warmiński, urodził się w Unieszewie
• ks. Wojciech Turowski – pierwszy Polak na stanowisku generała pallotynów, urodził się w Unieszewie
• Augustyn Steffen – polski etnograf, działacz warmiński i żołnierz, urodził się w Unieszewie^[20]
• Jan Bauer – polski nauczyciel i działacz społeczny na Pomorzu, urodził się w Unieszewie^[21][22]
• Janusz Połom – operator filmowy, fotografik, poeta, w latach 1981–1984 dziekan Wydziału Operatorskiego łódzkiej Szkoły Filmowej^[23][24][25]

Ta sekcja od 2020-10 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji. Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Mieszkańcy Unieszewa aktywnie uczestniczą w lokalnych inicjatywach, mających na celu rozwój wsi oraz podniesienie jej atrakcyjności turystycznej. Zrzeszeni są w stowarzyszeniach: U-Babki (stowarzyszenie Unieszewianek) oraz Towarzystwie Unieszewian Bardzo Aktywnych (TUBA). Obecnie trwają prace nad stworzeniem witryny internetowej wsi^[26].

• Biesal
• Gietrzwałd
• Naterki

• Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5