Warwara Stiepanowa

Warwara Stiepanowa

Варва́ра Фёдоровна Степа́нова

Data i miejsce urodzenia	9 października?/21 października 1894 lub 4 listopada 1894 Kowno
Data i miejsce śmierci	20 maja 1958 Moskwa
Dziedzina sztuki	malarstwo, projektowanie tkanin, grafika, scenografia
Epoka	kubofuturyzm, konstruktywizm
Multimedia w Wikimedia Commons

Warwara Fiodorowna Stiepanowa (ros. Варва́ра Фёдоровна Степа́нова; ur. 9 października^?/21 października^[1] lub 4 listopada 1894^[2][3] w Kownie, zm. 20 maja 1958 w Moskwie) – rosyjska malarka, awangardowa projektantka ubioru i tkanin, graficzka oraz scenografka.

Urodziła się w Kownie^[2][3]. Ukończyła szkołę średnią z wyróżnieniem^[4]. By móc studiować malarstwo na akademii w Kazaniu^[3][4] (ok. 1910–1911^[2]), zawarła małżeństwo z architektem Dmitrijem Fiedorowem, który kilka lat później poległ w czasie pierwszej wojny światowej^[3][5]. Podczas studiów poznała swojego przyszłego partnera artystycznego i męża Aleksandra Rodczenkę^[1][2]. W 1912^[2] lub 1913^[1] roku przeniosła się do Moskwy, gdzie szkoliła się w pracowniach malarskich Ilji Maszkowa i Konstantina Juona^[2]. W tym czasie utrzymywała się, pracując jako księgowa i sekretarka^[1]. W latach 1913–1914 studiowała na Moskiewskim Państwowym Artystyczno-Przemysłowym Uniwersytecie^[3]. W 1916 roku zamieszkała z Rodczenką. Para razem włączyła się w działania rosyjskiej awangardy^[1].

Z początku Stiepanowa tworzyła pod silnym wpływem kubofuturyzmu^[4]. Na krótko związała się z grupą futurystycznych poetów^[2], tworząc poezję wizualną^[1] metodą kolażu^[4], zainspirowana twórczością Aleksieja Kruczonycha^[3]. Podstawowym elementem konstrukcji jej wierszy były dźwięki, a nie znaczenie słów^[4]. Pierwszy, ręcznie wykonany^[1] tomik graficznej poezji stworzyła w 1918 roku^[3]. W kolejnym zbiorze Gaust Chaba połączyła akwarelę z kolażem i odręcznym pismem, tłem zaś były zadrukowane strony gazet^[3].

Pracowała w Izo Narkomprosie (wydziale sztuk wizualnych Ludowego Komisariatu Oświaty Rosyjskiej FSRR), jako jedna z pierwszych związała się także z Instytutem Kultury Artystycznej (Inchuk)^[2]. Na początku lat 20.^[1] namalowała serię obrazów przedstawiających zgeometryzowane postaci, która zdobyła uznanie krytyki^[4], należącą do najważniejszych prac Stiepanowej^[1]. W marcu 1921 roku, wraz z Aleksiejem Ganem i Rodczenką, współzałożyła pierwszą grupę roboczą konstruktywistów^[2]. Tego samego roku wystawiła swoje prace z Rodczenką, Lubow Popową, Aleksandrem Wesninem i Aleksandrą Ekster na przełomowej^[6] wystawie 5 × 5 = 25^[1][6]. Brała również udział w wystawach krajowych^[2]. Jej zamiłowanie do tekstury malarskiej znalazło później odbicie w projektach tkanin^[4].

Wraz z Rodczenką, Popową i Władimirem Tatlinem sprzeciwiała się idei sztuki dla sztuki, proponując zamiast tego wizję sztuki praktycznej, posiadającej konkretną funkcję^[3]. W rezultacie w 1922 roku porzuciła malarstwo na rzecz teatru^[3][4] i projektowania graficznego^[3], współpracując z reżyserem Wsiewołodem Meyerholdem przy produkcji sztuki Śmierć Tarełkina, dla której zaprojektowała dynamiczną, zgeometryzowaną scenografię i kostiumy^[4] w dwukolorowe, geometryczne wzory^[2]. Scenografia składała się z ruchomych elementów, które można było dowolnie układać lub używać na kilka sposobów, w zależności od potrzeb aktorów^[2]. W swoich kolejnych projektach ubioru i tkanin ponownie wykorzystywała geometryczne wzory^[4]. Zaprojektowała 150 wzorów dla państwowej fabryki tkanin, z czego jedynie 20 projektów zostało zrealizowanych^[1]. Zajmowała się także teorią produkcji odzieży, a w szczególności strojów sportowych, prezentując swoje poglądy na łamach magazynu „LEF”^[2], dla którego tworzyła również grafiki^[3]. W latach 1924–1925 wykładała tkaninę na Wchutiemasie^[2][3]. W 1929 roku jej projekty tkanin zostały wyróżnione podczas wystawy tkanin w Galerii Tretiakowskiej^[1].

W drugiej połowie lat 20. regularnie tworzyła ilustracje i grafiki do periodyków, książek i filmów^[3]. Wraz z Rodczenką^[4] współpracowała z poetą Władimirem Majakowskim: ona projektowała dla niego plakaty^[2][4], a Rodczenko ilustrował tomiki poetyckie^[4]. W następnej dekadzie projektowanie graficzne i typograficzne było jej główną formą działalności artystycznej^[2][3]. Zajmowała się nimi do lat 50.^[2] Pod koniec lat 20. jej awangardowy dorobek został poddany ostrej krytyce stalinowskiego establishmentu, a jej postać stopniowo uległa marginalizacji^[1].

W 1938 roku powróciła do malarstwa, tworząc pejzaże o wyrazistej fakturze i w przygaszonych barwach^[3].

Zmarła 20 maja 1958 roku w Moskwie^[1][2].

• 1914: Moskiewski Salon^[3]
• 1920: Wystawa Czterech Artystów (Kandinsky, Rodczenko, Sinezubow, Stiepanowa), Moskwa^[3]
• 1921: 5 × 5 = 25, Moskwa^[6]
• 1924: Biennale w Wenecji^[3]
• 1925: Exposition Internationale des Arts Décoratifs, Paryż^[3]
• 1982: Moscou-Paris, Centre Georges Pompidou, Paryż^[3]
• 1984: Rodchenko-Stepanova, Palazzo Braschi, Rzym^[3]
• 1984: Art into Production, Museum of Modern Art, Oksford^[3]
• 1991: The Future Is Our Only Goal, Muzeum Sztuki Użytkowej, Wiedeń^[3]
• 2016: A Revolutionary Impulse: the Rise of the Russian Avant-Garde, Museum of Modern Art, Nowy Jork^[6]

• prace Stiepanowej w zbiorach Museum of Modern Art