Zamek w Braniewie

Zamek w Braniewie

nr rej. 538/97 (B/45) z 14.12.1957[1]
Zamek w Braniewie na miedziorycie Paula Stertzella i Konrada Götke, 1635
Państwo	Polska
Miejscowość	Braniewo
Ukończenie budowy	koniec XIII w.
Ważniejsze przebudowy	1320–1330
Zniszczono	1945, rozebrano 1958
Położenie na mapie Braniewa Zamek w Braniewie
Położenie na mapie Polski Zamek w Braniewie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Zamek w Braniewie
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Zamek w Braniewie
54°22′54,40″N 19°49′32,46″E/54,381778 19,825683
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Braniewie (niem. Bischofsburg Braunsberg) – zamek biskupi z XIII wieku w Braniewie. Jego pozostałości znajdują się w południowo-wschodniej części Starego Miasta niedaleko kościoła św. Katarzyny.

Zamek w Braniewie zbudowano pod koniec XIII wieku w czasach biskupa Henryka I Fleminga (1279–1300). Pierwsza informacja źródłowa o zamku w Braniewie po jego założeniu w nowym miejscu, po zniszczeniu starszej drewnianej warowni przez Prusów, została zawarta w dokumencie z 1282 roku. Około 1320–1330 r. murowany zamek w Braniewie został rozbudowany^[2]. Do 1340 r. murowany zamek w Braniewie był główną rezydencją biskupów warmińskich, a także siedzibą władz administracyjnych zarządzających domeną biskupią oraz komornictwem braniewskim. W 1340 roku biskup Herman z Pragi przeniósł się wraz z dworem do Ornety, a jego następca Jan z Miśni obrał ostatecznie za miejsce rezydowania Lidzbark Warmiński. Od roku 1340 na zamku rezydował biskupi burgrabia. W 1396 podczas rewolty wobec biskupa Henryka Sorboma zamek zdobyli mieszczanie braniewscy i częściowo zniszczyli. Z kolei w 1454 roku zamek zdobyli członkowie Związku Pruskiego, a od 1461 ponownie znalazł się w posiadaniu biskupim odbity z rąk czeskich zaciężnych przez mieszczan. W XV w. lub na początku XVI w. na południowym przedmurzu zamku głównego ufortyfikowano przejazd bramny oraz groblę za pomocą barbakanu. Przed 1626 r. umocnienia barbakanu wzmocniono dodatkowo elementem fortyfikacji stałej – dwuramiennikiem. Został on umieszczony po południowej stronie fosy miejskiej. W latach 1626–1635 wojska szwedzkie, podczas pierwszej wojny z Rzecząpospolitą i okupacji północnej części władztwa warmińskiego, rozwinęły umocnienia przed barbakanem. W miejsce dwuramiennika został wzniesiony bastion. W 1636 roku zamek gościł króla Władysława IV. W 1807 roku zamek został częściowo zniszczony podczas wojen napoleońskich (bitwa o Braniewo, 26 lutego 1807). Od roku 1811 w zamku mieściła się szkoła (Seminarium Nauczycielskie w Braniewie). Podczas przebudowy w latach 1873–1874 rozebrano część zabudowań zamkowych, w tym dom główny. W nowo wybudowany budynek szkolny wkomponowana została gotycka wieża bramna. W czasie walk w 1945 roku zamek spłonął i około 1958 roku ruiny zostały rozebrane. Ocalała jedynie wieża bramna z kaplicą na piętrze.

Zamek wzniesiono z cegły nad brzegiem starego koryta Pasłęki, na miejscu poprzedniej warowni założonej przez Krzyżaków około 1240 roku, a zniszczonej przez Prusów dwa lata później. Budowlę założono na planie kwadratu z przelotem bramnym od południowego wschodu wiodącym na główny dziedziniec przez budynek mieszkalny. Od strony południowo-zachodniej znajdowało się przedzamcze, do którego prowadziła brama z głównego dziedzińca. W latach 1320–1330 nastąpiła rozbudowa warowni, którą otoczono murem obronnym z dwiema wieżami, od północy i zachodu. Wzdłuż muru od strony północno-wschodniej zbudowano budynki gospodarcze.

Wieża bramna w 2012 roku

Wieża bramna po renowacji, rok 2020

Wieża w 2013 roku

Wieża nocą, rok 2020

Jedyną pozostałością zamku jest trzykondygnacyjna ceglana wieża bramna prowadząca dawniej na dziedziniec zamkowy. Dolna część wieży została zbudowana w czwartej ćwierci XIII wieku. Nadbudowano ją w latach 1320–1330, umieszczając w nadbudowanej części kaplicę pod wezwaniem św. Andrzeja ze sklepieniami^[3]. Przypuszczalnie kaplica została zbudowana na polecenie biskupa Eberharda z Nysy^[3]. Kaplica została przykryta sklepieniem gwiaździstym, które po zniszczeniach z 1945 roku zostało zrekonstruowane w 1960 roku. W kaplicy znajduje się wnęka ołtarza, a w piętrach kręcone schody, które prowadziły na obiegającą wnętrze kaplicy galeryjkę utworzoną w grubości murów wieży. W północnej wnęce jest prostokątna tablica z piaskowca, przedstawiającą herb biskupa Szymona Rudnickiego (1604–1621) z napisem: SIMON RUDNICKI DGEPIS VARMIENSIS. Najwyższa kondygnacja wieży pochodzi z XVII wieku, a wieńczące ją gzymsy w stylu neogotyckim z lat 1873–1874. W dolnej części w ścianie zachodniej i wschodniej widoczne są fragmenty ostrołukowych arkad przejazdu, z których wschodni obrzeżony został w partii łuku fryzem z cegieł układanych rębem skośnym. Część przejazdu bramnego zajmują obecnie murowane schody.

20 października 2017 po pozytywnej weryfikacji projektu „Nowe życie wieży bramnej zamku biskupiego w Braniewie” została podpisana umowa z Urzędem Marszałkowskim na dofinansowanie remontu wieży. Projekt objął remont wieży bramnej zamku biskupiego z adaptacją na funkcję punktu informacji turystycznej wraz z tarasem widokowym oraz zagospodarowaniem terenu wokół wieży (wytyczenie ścieżek i placu, elementy małej architektury, miejsca parkingowe). Zakres projektu uwzględnił także prace remontowe murów obronnych przy ul. Kromera o długości 55,3 m. Łączna wartość projektu wyniosła 3,5 mln zł, z czego 3 mln zł stanowiło dofinansowanie^[4][5].

W latach 2019–2020 wieża została poddana gruntownym pracom konserwatorskim, po czym 19 września 2020 została uroczyście otwarta i udostępniona do zwiedzania, stając się kolejną atrakcją turystyczną miasta^[6].

Miniaturka wieży

Witraż z herbem Braniewa

Kaplica św. Andrzeja
z herbem biskupa Rudnickiego

Taras widokowy na wieży

Widok z tarasu widokowego

• kaplica św. Andrzeja na zamku w Braniewie
• Seminarium Nauczycielskie w Braniewie

• Włodzimierz Jacek Adamski: Zamek w Braniewie. [dostęp 2008-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 czerwca 2008)]. (pol.).
• L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012, s. 109–110. ISBN 978-83-213-4158-3.
• Z. Nawrocki, Zamek w Braniewie, „Rocznik Olsztyński”, 1970, t. IX, s. 81–112.
• Adam Soćko, Kaplica św. Andrzeja na zamku w Braniewie, Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, rok 2002.
• Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H.4: Das Ermland, Königsberg 1894, s. 41–44, 294–296.

• Historia Zamku Biskupiego w Braniewie