Zawada (powiat człuchowski)

Ten artykuł od 2011-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Uwagi: zastąpić źródła pierwotne źródłami zgodnymi z zasadami Wiki, uzupełnić źródła oraz opisy podanych już źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy wsi w Polsce. Zobacz też: Inne znaczenia tego słowa.

Zawada

osada
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Gmina	Przechlewo
Liczba ludności (2008)	88
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	77-320[2]
Tablice rejestracyjne	GCZ
SIMC	0749940
Położenie na mapie gminy Przechlewo Zawada
Położenie na mapie Polski Zawada
Położenie na mapie województwa pomorskiego Zawada
Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Zawada
53°46′21″N 17°12′57″E/53,772500 17,215833[1]

Zawada (kaszb. Zawadô) – osada kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie człuchowskim, w gminie Przechlewo między jeziorami Szczytno Małe i Końskim. Wieś jest częścią składową sołectwa Szczytno.

Zawada to byłe dobra rycerskie w powiecie człuchowskim o powierzchni 929 hektarów (472 roli ornej, 37 łąk, 129 lasu) w parafii katolickiej Przechlewo odległej o cztery kilometry .

Pierwsze informacje dotyczące powstania Zawady pochodzą z 1362 roku w którym to rycerz Gotzslaw otrzymał z rąk wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode 40 łanów koło Szczytna po drugiej stronie Brdy. Oprócz tradycyjnych obowiązków, miał również trzymać na jeziorze 4 łodzie ze swoimi chłopami na użytek Zakonu. Nazwa wsi pochodzi od położenia majątku za rzeką Brdą, czyli za wodą. Na przestrzeni 600 lat istnienia Zawady nie zaszły żadne zmiany w nazewnictwie, nie licząc powtórzenia jednej litery "Zawadda"^[3].

Pierwotnie ziemie te należały do Szczytna dopiero w drugiej połowie XVI wieku były podzielone na kilka części. W roku 1526 w Gdańsku Król Zygmunt Stary potwierdził przywilej na Zawadę wydany na szlachetnych Jaroslao Kynderman, Baltazaro Baythner, Georgio Brodda i wdowę po szlachetnym Bartolomei Brodda^[4].

W 1570 roku gospodarowało w Zawadzie na 7,5 łanach trzech Russków herbu Lew, na 3 łanach W. Budner vel Buttner herbu własnego vel Ostoja odm., na 2,5 łanach S. Węgrowa być może chodzi tu o starodawny zachodniopomorski ród Wangrowa herbu własnego i na 2 łanach G. Broda herbu własnego vel Sas^[5], były to nazwiska lub przydomki czterech pierwotnych właścicieli Zawady którzy na początku XVII wieku przyjęli odmiejscowe nazwisko Zawadzki^[6].

W 1637 roku toczył się spór o Zawadę pomiędzy szlachetnymi Maciejem Russek-Zawadzkim, Ertmanim Brodda-Zawadzkim, Andrzejem Buthner-Zawadzkim, Krzysztofem Buthner-Zawadzkim i Jakubem Brodda-Zawadzkim mieszczaninem Chojnickim z jednej strony a Hrabią Eberstein z drugiej strony^[7][8].

Tłumaczyć to może dlaczego P. Graff (Pan Hrabia) w 1648 od 11,5 włók folwarcznych z Zawady płacił 11 florenów i 15 groszy. Należy przypuszczać, że w tym czasie Zawada przechodziła z rąk do rąk. Świadczy o tym fakt, że w 1661 podatek od wsi płacił Jakub Zawadzki, gdy w pobliskiej wsi Pakotulsko Maciej Zawadzki. Należy pamiętać, że zgodnie z przywilejem z roku 1344 wydanym przez Komtura Człuchowskiego Ludolfa Hake dla braci Piotra i Macieja synów sędziego Dobrowoja 8 łanów rycerskich w Pakotulsku było związane z 2 łanami Lemańskimi w nieodległej Polnicy. Z kolei w roku 1668 w tejże właśnie niedalekiej Polnicy części lemańskie posiadał Joannes Zawadzki, a w 1682 roku w Przechlewie z części lemańskiej płacił Marcin Zawadzki^[9][10][11].

Spór o Zawadę rozstrzygnięto na korzyść Zawadzkich. Wynika to z faktu, że w 1772 roku synowie asesora Tucholskiego Kazimierza Buthner-Zawadzkiego: Albrecht, Joseph, Anton i Konstantin odsprzedali ostatnią dziedziczną część Jakubowi Lipińskiemu – był on skarbnikiem gnieźnieńskim i pisarzem grodzkim pomorskim^[12]. Istnieje także możliwość, że inni dziedzice nie odzyskali swoich części lub gdy była w ich rękach odsprzedali ją i w ten sposób opuścili Zawadę. Należy pamiętać, że po wyjściu z gniazda Rodowego mogli zaprzestać używania przydomków gdyż nie musieli się już odróżniać. Z tego powodu ustalenie dziś którzy pomorscy Zawadzcy należą do Buthnerów, Russków czy Brodów wymagałoby indywidualnego badania poszczególnych gałęzi.

W roku 1772 we wsi były osoby o nazwiskach Grąbczewski, Lipiński, Golański, Dorpowski i Kłosiński. Natomiast w roku 1862 Wysocki, Wolszlagier, Ostrowski, Klosiński i Narożiński. Mieszkała tam typowa szlachta kaszubska.

W 1789 roku było w Zawadzie 12 domów mieszkalnych 1885 było ich już 21 mieszkało tu 135 osób: 53 katolików, 78 ewangelików i 4 żydów^[13]. Pierwsza szkołę otwarto we wsi w roku 1825. W drugiej połowie XIX wieku wieś rozbudował major Brissen. Postawił budynki dla robotników folwarcznych oraz dworek. Dworek został spalony przez Rosjan w 1945 roku. Dziedzic Adolf Kluge w 1894 r. zbudował piec wapienny w którym wypalano odkrytą przez niego kredę łąkową. Działała tu również cegielnia.

Po I wojnie światowej właścicielem majątku został Max Schmeling, który w roku 1930 zdobył tytuł mistrza świata w boksie w wadze ciężkiej. Ostatnim właścicielem majątku był Walter Loss.

W 1939 roku stacjonowały w Zawadzie wojska niemieckie przygotowujące się do ataku na Polskę. Znajdowało się tu także polowe lotnisko z dużą liczbą samolotów pościgowych i zwiadowczych. 27 sierpnia wydano kartki żywnościowe oraz nie było rodziny u której nie byłby zakwaterowany przynajmniej jeden żołnierz niemiecki przed napadem na Polskę. Pod koniec 1939 roku Niemcy utworzyli w Zawadzie Komando. Oddział roboczy jeńców polskich (25 osób) pracował w okolicznych gospodarstwach.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie słupskim^[14].

Według rejestru zabytków NID^[15] na listę zabytków wpisany jest park dworski z 1 poł. XIX w., nr rej.: A-341 z 23.04.1996.