Lordan Zafranović

Lordan Zafranović
Portret Lordana Zafranovića iz 1980-ih
Biografske informacije
Rođenje	Lordan Zafranović 11. 2. 1944. (1944-02-11) (dob: 80) Maslinica, Šolta,  Nezavisna Država Hrvatska (danas Hrvatska)
Profesionalne informacije
Zanimanje	filmski režiser, scenarista
Opus
Djelatni period	1961–danas
Inspiracija
Od Bernardo Bertolucci, Pier Paolo Pasolini, Luchino Visconti

Lordan Zafranović (Maslinica, 11. februar 1944.) je jugoslavenski i hrvatski filmski režiser i scenarista. Značajna je ličnost jugoslavenskog Crnog talasa i predstavnik je Praške filmske škole.

Lordan Zafranović je rođen 11. februara 1944. godine u Maslinici, na ostrvu Šolta, tada deo Nezavisne Države Hrvatske. Prve dve godine života proveo je u izbegličkom kampu El Šat zajedno sa majkom Marijom i starijim bratom Zdenkom. Posle rata porodica se ponovo okupila sa ocem Ivanom i preselila u Split, gde je rođen Lordanov mlađi brat Andrija. Završio je Pomorsku školu u Splitu 1962. godine i nastavio studije književnosti i likovne umetnosti na Pedagoškoj akademiji u Splitu (danas Sveučilište u Splitu) od 1963. do 1967. godine.^[1]

Od 1960. je aktivan član Kino kluba u Splitu, gde je snimio 25 amaterskih filmova, od kojih su nagrađeni Nedjelja (1961), Dnevnik (1963), Priča (1964), Arija (1964), Dah (1964), Koncert (1965), Kišno / Nevina subota (1965), Portreti / u prolazu (1966) i Noć i poslije noći noć (1968).

Nakon diplomiranja na Sveučilištu u Splitu, upisuje slavnu filmsku školu FAMU u Pragu kao već iskusan autor sa festivalskim iskustvom.^[2][3][4] Diplomirao je filmsku režiju kao master student kod dobitnika Oskara Elmara Klosa 1971. godine. Bio je dio tzv. Praške škole jugoslovenskih režisera 1960-ih i 1970-ih. Vršnjaci su mu bili Rajko Grlić, Goran Marković, Goran Paskaljević, Srđan Karanović i snimatelj Predrag Pega Popović. Generaciju kasnije, njegov brat Andrija Zafranović je završio montažu na istom univerzitetu.^[5]

Od 1971. živi i stvara u Zagrebu. Nakon ranih eksperimentalnih kratkih filmova, krenuo je da snima dugometražne projekte. Među prvim dugometražnim filmovima koje je režirao su Nedelja (1969), sa Goranom Markovićem u glavnoj ulozi, i Muke po Mati (1975), koji je osvojio nagradu kritičara na Pulskom filmskom festivalu.^[6][7][8]

U filmovima je često spajao erotiku i marksističku politiku, a glavni su mu uzori bili Bernardo Bertolucci, Pier Paolo Pasolini i Luchino Visconti.^[9] Njegovo najpoznatije delo je kultni film Okupacija u 26 slika (1978), koji je, kao i svoj prethodni dugometražni film, napisao zajedno sa scenaristom Mirkom Kovačem. Film je žanrovski sličan jugoslovenskom partizanskom filmu, a ističe se svojim kontrastom između mediteranskog okruženja Dubrovnika u kom živi srećna aristokratska porodica i nasilja fašističke okupacije.^[10] Film je bio veliki hit u Jugoslaviji i Čehoslovačkoj. Dobio je Veliku zlatnu arenu za najbolji film na Pulskom filmskom festivalu. Bio je nominovan za nagradu na Kanskom filmskom festivalu i bio je jugoslovenska prijava za Oskara za najbolji strani film.^[11] U Holivudu je film važio za favorita, ali je od Zafranovića zatraženo da izbaci scenu brutalnog masakra u autobusu, koja je ujedino i klimaks filma.^[12] Zafranović je odbio da izbaci scenu.

Svoju trilogiju o Drugom svetskom ratu nastavio je sa Padom Italije (1981), smeštenom na njegovom rodnom ostrvu Šolti tokom italijanske okupacije. Posledni film trilogije je Večernja zvona (1986), takođe u koautorstvu sa Mirkom Kovačem, koja govori o životu seoskog momka (Rade Šerbedžija) koji postaje partizan. Pad Italije mu je po drugi put doneo Veliku zlatnu arenu, a Večernja zvona Zlatnu arenu za najbolju režiju. Sredinom 1980-ih Zafranović se vratio intimnijim temama, sa filmovima kao što su Ujed anđela (1984) i Haloa: Praznik kurvi (1988), istaknutim po svojoj psihološkoj tematici i erotici. Režirao je i brojne TV produkcije za Radio Televiziju Beograd i Radio Televiziju Zagreb.

Zafranović je hvaljen je kao „jedan od velikih majstora modernizma” (Dina Iordanova), „jedan od velikih majstora jugoslovenskog filma”, i „mediteranski majstor čiji se filmovi mogu porediti sa filmovima Angelopulosa, Bertoluccija ili Liliane Cavani”. (Ranko Munitić), dok su ga drugii prozivali kao „režimskog reditelja“ koji se upušta u „manirizam“ (Nenad Polimac).^[13] Filmska istoričarka Dina Iordanova tvrdi da je „njegovo glavno zanimanje bilo istraživanje pritisaka koje doživljavaju obični ljudi u ekstremnim istorijskim okolnostima. Njegovi filmovi se suprotstavljaju najdubljim korenima nacionalizma i dovode u pitanje opravdanost istorijskog nasilja“.^[14]

Kao što je bio slučaj i kod drugih jugoslovenskih reditelja kao što su Dušan Makavejev i Želimir Žilnik, Zafranovićevi filmovi su često bili predmet kontroverz, posebno tokom perioda kada je počeo da se bavi zločinima NDH i ustaša tokom Drugog svetskog rata u dokumentarcima Krv i pepeo Jasenovca (1983) i Zalazak stoljeća / Testament L. Z. (1994).^[15][16][17]

Prema rediteljki Jasni Nanut, Zafranovićev opus čeka kritičku valorizaciju kao „neizostavan i suštinski deo hrvatske kinematografije“.^[18]

Neposredno pre raspada Jugoslavije 1991. godine, Zafranović se 1989. pridružio Centralnom komitetu Saveza komunista Hrvatske.^[19] Franjo Tuđman ga je napao zbog dokumentarca Krv i pepeo Jasenovca, a ubrzo nakon što je Hrvatska dobila nezavisnost, proglasio ga je „neprijateljem hrvatskog naroda“. Zafranović je bio primoran da napusti zemlju. Sa sobom je poneo svoj film o Andriji Artukoviću, koji je završio u egzilu kao lični utisak o ponovnom buđenju fašističke ideologije i nasilja u Hrvatskoj. Njegov Zalazak stoljeća / Testament L. Z. je, po rečima Dine Iordanove, „snažna optužnica prošlog i današnjeg hrvatskog nacionalizma“.^[20] Godine 1995. seli se u Prag i radi za češku televiziju. Više od decenije kasnije vraća se u Zagreb da snimi svoju monumentalnu TV seriju o Josipu Brozu Titu, Tito – posljednji svjedoci testamenta (2011), u koprodukciji Hrvatske radiotelevizije.^[21]

• Službeni veb-sajt (sh)
• Lordan Zafranović na sajtu IMDb
• Profil Arhivirano 2008-03-31 na Wayback Machine-u na film.hr
• Profil na filmski-programi.hr
• English page of Zafranović's retrospective in Zagreb, December 2006 (en)