İşad
İşad, eski Türklerdeki yüksek rütbeli komutanları tanımlamak için kullanılan terimdir. (Örneğin Böri Şad) Bu kavram ayrıca Araplar tarafından Hazar Türklerinin komutanlarını tanımlamak için Kağan Beg biçiminde kullanılmıştır.[1] Bu unvana en çok, eski Türk yazıtlarında ve Bugut Yazıtı'nda rastlanmaktadır.[2] Unvanın Türklerdeki bilinen ilk kullanıcısı Göktürklerin kurucusu Bumin Kağan'ın babası Bilge Şad'dır.[3]
Eski Türklerde şadlar kağanın soyundan gelirdi. Ordu komutanları olan şadların üstünde de Köl İç Çor ve Apa Tarkan gibi tecrübeli ve büyük komutanlar bulunuyordu ve bunlar da yine hükümdar çocukları idiler.[4] Şad unvanı, askerî unvanın yanında idari bir anlam da taşımıştır. Eski Türklerde şad, devlet yönetiminde yabgudan sonra gelen rütbedir.[5] Göktürk Yazıtları'nda geçen şadapıt (şadlar) ifadesi ise bu unvanın çoğuludur.[5] Karahanlılar, şad terimi yerine "ilig han" kelimesini kullanmışlardır.[6] Kimi zaman şad unvanına çeşitli eklentiler yapılarak yeni unvanlar oluşturulmuştur. (Nadulu şad gibi.)[7]
Unvanın Türkçe olup olmadığı tartışmalıdır. Alman Türkolog Annemarie von Gabain'e göre, "Şad, Tigin, Tarkan gibi unvanların tanımadığımız Orta Asya dillerinden, özellikle Orta İran dillerinden gelmiş olabilirler" diye belirtilmiştir.[8]
Yayınlar
- Douglas M. Dunlop. The History of the Jewish Khazars, Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1954.
- Peter B. Golden. Khazar Studies: An Historio-Philological Inquiry into the Origins of the Khazars. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1980.
- Norman Golb and Omeljan Pritsak, Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell Univ. Yayınları, 1982.
Kaynakça
- ^ Brook, K. Alan (2006), The Jews of Khazaria., II. Baskı, Rowman & Littlefield Yayıncılık.
- ^ Çağatay, Saadet (1978), Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara Üniv. Basımevi, s. 315.
- ^ "Göktürk Devleti". 8 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2016.
- ^ Ögel, Bahaddin (1988), "Türk Kültürünün Gelişme Çağları", 3. baskı, s. 646, İstanbul.
- ^ a b Ögel, Bahaddin (1963), “Über die Alttürkische Schad (Sü-Baschı) Würde”, Central Asiatic Journal, 8/1, Wiesbaden, s.27-42.
- ^ Tarih: Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, S. 181-189, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2002, s.46
- ^ a.g.e., s.30.
- ^ Gabain, A. von (1988), Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay., s.42, Ankara.
