İzmir Levanten köşkleri

İzmir Levanten köşkleri, İzmir'de 19. yüzyılda, özellikle Bornova ve Buca, birkaçı da Karşıyaka ve Bayraklı günümüz metropol ilçelerinde, şehrin Levanten toplumu tarafından inşa edilmiş ve özellikleri itibarıyla dönemin Osmanlı ve Rum mimarisine ait yapılarından farklılıklar arzeden yaklaşık otuz kadar köşke verilen toplu tanım.

Köşklerin yanı sıra, bunların müştemilatları, kulüp ve kilise gibi İzmir Levanten toplumunun sosyal ve diğer toplanma mekanları, İzmir ve çevresinde Levantenler tarafından inşa edilmiş sanayi tesisleri ve benzeri diğer yapılar, toplu olarak "İzmir Levanten mirası"nı oluşturur.

Buca köyü, İzmir'e yakınlığı, uygun iklimi ve nüfusunun Hıristiyan çoğunluklu oluşundan ötürü 18. yüzyıldan ötürü Avrupalı ailelerin yerleşmek için tercih ettikleri bir yerdi. 1872'de İzmir-Buca tren hattının yapılması ile Buca tam bir Avrupa kasabası haline geldi; pek çok Avrupalı Buca'ya kalıcı olarak taşındı.^[1] Buca'daki Levanten köşklerinden bazıları şunlardır:^[2]

• Forbes köşkü, İskoçya’nın Angus bölgesi kökenli Forbes ailesine aitti. 1920'de aile Atina'ya taşındı. Yapının mülkiyeti 1951 yılında SSK'ya geçti.
• Rees Köşkü, Galler kökenli Rees ailesi tarafından yaptırıldı. Köşk, 1960’da devlete geçip eğitim kurumu olarak kullanılmaya başladı. Buca Eğitim Fakültesi’ne ait yerleşkededir.
• Baltazzi Köşkü, Venedik kökenli Baltazzi ailesinin köşküdür. 1850'li yıllarda yaptırıldığı sanılmaktadır. Hem Sultan Abdülaziz’in hem de Atatürk’ün konakladığı bir yapıdır. 1922'de devlete geçti ve okul olarak hizmet verdi.
• De Jong Malikanesi, Felemenk asıllı İngiliz De Jongh ailesi tarafından inşa ettirilen konuttur.İnşa tarihinin 1877 olduğu varsayılır. 1930'larda istimlak edildi.
• Russo Köşkü, İtalyan Russo ailesi ile ilişkilendirilir.^[3] I. Dünya Savaşı sırasında devlet tarafından el konmuş ve yatılı kız öğretmen okulu olarak kullanılmıştır
• Gavrılı Köşkü, Buca'ya Galler'den geldiği düşünülen Rum Gavrili ailesi tarafından 1905'te yaptırılmış köşktür.
• Barff Köşkü (Eylül Köşkü), İngiliz Barff ailesine ait köşk günümüzde Buca Eğitim Fakültesi yerleşkesindedir.
• Hanson Köşkü, İngiliz Hanson ailesine ait bir köşktü. 1876 yılına yapılan köşk, okul olarak işlev görür.
• Hole Köşkü, I. Dünya Savaşı yıllarında Britanya konsolosu Edwyn Cecil Hole ve ailesinin ikamet ettiği, 1800'lerin başına tarihlenen köşktür.
• Blackler Köşkü, Fatih Caddesinde İngiliz Blackler ailesi tarafından 1843 tarihinde yapılmış köşktür.

Osmanlı döneminde önceleri Levanten ailelerin sayfiye yeri olan Bornova, 1866'da İzmir-Kasaba demiryolunun yapılmasıyla Levanten aileler için kalıcı bir yerleşim yeri haline geldi.^[4] Çoğunluğu demiryolunun kuzeyinde yer alan, geniş bahçeli köşkler inşa edildi. Bahçeleri İngiliz bahçe mimarisi ile düzenlenir, iç mekan dekorasyon malzemeleri de genellikle İngiltere'den getirilirdi; özellikle birinci kattaki kabul salonların ihtişamlıydı.^[5]

Başlıca Bornova Levanten Köşkleri şunlardır:

18. yüzyılda zeytinleri ile ünlü bir köy olan Karşıyaka'nın kıyılarına 19. yüzyılda Levantenler ve yabancı tüccarlar yerleşmiş; yalılar ve köşkleri inşa etmişlerdir.^[6] 1865 yılında geçen tren yolunun etkisiyle hızla gelişen Karşıyaka'da Levantenlerin mülkiyetindeki sahil evleri daha çok yazlık sayfiye olarak kullanılmaktaydı.^[7] Karşıyaka Leventen köşklerinin bazıları şunlardır:^[8][9]

• Aliotti Köşkü
• Uşakizade Köşkü
• Van Der Zee Köşkü
• Pennetti Köşkü
• Lochner Köşkü

Wikimedia Commons'ta İzmir Levanten köşkleri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.