Köprülü Kütüphanesi

41°00′29″N 28°58′21″E / 41.00813°K 28.97252°D / 41.00813; 28.97252KoleksiyonToplanan öğelerel yazmaları ve matbu eserler

Köprülü Kütüphanesi, Osmanlı Devleti'nde müstakil bir binaya sahip olarak kurulan ilk vakıf kütüphanesidir. Aslen Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi'nin içindeki bir yapı olarak tasarlanmış ancak Köprülü Mehmed Paşa öldüğünde sadece hamam ve medrese kısmı tamamlanabilmiş, yapının geri kalanı Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır ve kendi kitaplarıyla babasının kitaplarını birleştirerek kütüphaneyi 1661'de bitirmiştir.

Çemberlitaş'ta Divanyolu üzerinde, Sultan II. Mahmud Türbesi'nin karşısındadır.

Dewey Onlu Sistemi'ne göre düzenlenmiş katalog ve Arapça baskılar kataloğu okuyucuların hizmetindedir. Mikrofilm, fotoğraf gibi istekler ve bilgisayar hizmetleri bağlı bulunduğu Süleymaniye Kütüphanesi tarafından karşılanır.

Binanın mimarı Mustafa Ağa'dır ve binayı 500 m²'lik bir bahçenin ortasına inşa etmiştir.

Revaklı giriş altı adet sütunla desteklenir ve sütunların hemen üstünde üç adet küçük kubbe bulunur. Giriş sahanlığına dört basamakla çıkılır. Sahanlık doğrudan okuma salonuna açılır.^[1]

Giriş kapısının önüne kubbenin altına denk gelen bir camekan konulmuş, iç mekanın sağlı sollu bina duvarları önüne pencere boşlukları gözetilerek bir uçtan bir uca camekanlı, ahşap kitap raf­ları konmuştur. Ayrıca karşıdaki ve ortadaki pen­cerelerin arasına da iki raf dikilmiştir.^[2]

Kütüphane binasının bir metre kalınlığındaki duvarları bir sıra yontmataş, bir sıra tuğla ve horasan sıva ile inşa edilmiş ve tepesi kurşun kaplı bir kubbeyle örtülmüştür. Kubbe göbeğinde ve kubbe kasnağı çev­resinde çeşitli motiflerden oluşan kalemişleri mevcuttur. Kubbeye destek veren kemerlerin birleştikleri köşelerdeki üçgen pandantiflerin altlarında “maşaallah” yazar.^[2]

İçeriye ışık girebilmesi için binanın üç cephesinde altlı üstlü iki sıra olmak üzere toplam 12 adet pencere açılmıştır.^[1] Arka cephede mermer söveli üç geniş pencere altta, bu pencerelere oranla daha dar olan üç pencere de yukarıdadır. Her iki yan cephesinde bir adet alt kısımda geniş mermer söveli pencere ile üstte daha dar ikişer pencere vardır. Alt pencerelerin tümü en dışta demir parmaklıklı şebekeler, onun içinde ahşap kasalı ve camlı pencereler, daha içeride ortası kündekari işlenmiş cilalı kapaklar ve en iç kısımda da dövme demirden yapılmış demir kepenkler bulunmaktadır. Bu koruma düzeni kapıda da uygulanmıştır.^[2]

• 
  Binanın bulunduğu sokak
• 
  Revaklı giriş
• 
  Yan cephe
• 
  Arka cephe

Aslen Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi'nin içindeki bir yapı olarak tasarlanmış ancak Köprülü Mehmed Paşa öldüğünde sadece hamam ve medrese kısmı tamamlanabilmiş, yapının geri kalanı Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır ve kendi kitaplarıyla babasının kitaplarını birleştirerek kütüphaneyi 1661'de bitirmiştir. Böylece Osmanlı Devleti'nde müstakil bir binaya sahip olarak kurulan ilk vakıf kütüphanesi olmuştur.^[1][3] Fazıl Ahmed Paşa'nın kitaplarının kütüphane bünyesine alınmasıyla Osmanlı'daki okur yazar çevrenin hadis kitaplarına erişimi kolaylaşmıştır. Bu koleksiyon öncesinde kütüphaneler, medreselerdeki çoğunlukla Arapça ders kitaplarından ibaretti. Örneğin Fatih'in külliyesindeki kitapların, II. Bayezid'in Edirne'deki kitaplığının büyük bir kısmı Arapça ders kitaplarından oluşmaktaydı.^[4][5]

1911'de yapılan tamirde minder, kilim, halı ve rahleler kaldırılarak masa ile sandalye konmuştur.^[1] Son düzenlemeyle ayrıca kitap raflarının hemen önünde bir miktar boşluk bırakılarak nal biçiminde yekpare, masa amacıyla kullanılan ahşaptan bir tezgah yerleştirilmiştir. Nal şeklindeki bu tezgahın orta noktası­na; sırasıyla yazar adına, kitap adına ve konusuna göre alfabetik bir sırada fişleri içeren çekmeceli fiş dolabı ile ortada sekiz kişinin oturabileceği bir de masa konmuştur.^[2]

2022 itibarıyla idarî olarak Süleymaniye Kütüphanesi'ne bağlıdır.

Osmanlı dönemindeki kullanım şartları, görevli kişiler ve bu kişilerin maaşları gibi bilgiler kütüphanenin vakfiyesinde kayıtlıdır. Bu kayda göre kütüphane; her haftanın pazar, salı ve perşembe günleri gün doğumundan ikindiye kadar açık kalacaktır. Ödünç kitap vermek yasaktır ancak medrese öğrencileri, kefil göstererek ya da rehin bırakarak üç aylığına kitap alabilmekte ve bu süre en fazla altı aya çıkabilmektedir.^[1][6]

2022 itibarıyla idarî olarak Süleymaniye Kütüphanesi'ne bağlıdır. Dewey Onlu Sistemi'ne göre düzenlenmiş katalog ve Arapça baskılar kataloğu okuyucuların hizmetindedir. Mikrofilm, fotoğraf gibi istekler ve bilgisayar hizmetleri bağlı bulunduğu Süleymaniye Kütüphanesi tarafından karşılanır. Binası, restorasyon sebebiyle kapalıdır ve koleksiyonları bağlı bulunduğu kütüphaneye aktarılmıştır.^[7]

1864'te 3245,1878'de de 2777 olarak kaydedilmiştir. Birisi 1894-95 arasında Maarif Umumi Nezareti'nin yaptığı bir çalışmada ve bir diğeri 1900-1 yıllarında Adnan Cahit Ötüken'in yaptığı iki ayrı çalışmada 3118 kitap olduğu yazılmıştır. 1910 yılı kayıtlarında bu sayı 2760, 1973'te 5482,^[8] 1986 tarihli katalogta ise 3790 eser olduğu kaydedilmiştir.^[4] 1999'da 3634, 2004'te 3568 ve 2005'te de 5585^[9] sayısı verilmiştir.

Kütüphanenin ilk katalogu vakfiyede düzenlenmiştir. Sorasında 1883-1894 yılları arasında derlenmiş Devrî Hamidî Fihristleri eserinde Köprülü-zâde Mehmed Pâşâ Kütübhânesinde Mahfûz Kütüb-i Mevcûdenin Defteri başlığıyla yer almıştır. 1986'da İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi tarafından 3 cilt, 647 sayfalık bir katalogu hazırlanmıştır.^[1]

Dört koleksiyondan oluşur; Köprülü Mehmed Paşa, Fazıl Ahmet Paşa, Hacı Ahmed Paşa ve Mehmed Asım Bey.

Köprülü Mehmed Paşa koleksiyonunda, Paşa'nın Arapça eserleri bulunmaktadır.

Fazıl Ahmed Paşa koleksiyonunda Arapça ve Türkçe tarih ve edebiyat eserleri bulunmaktadır, çoğunluğu; fıkıh, tasavvuf, tıp, tarih ve diğer konulardaki kitaplardır. Bununla birlikte bu koleksiyon,

Koleksiyonun				Koleksiyon mührünün
Adı	Yazma eser sayısı[10]	Matbu eser sayısı[10]	Toplam eser sayısı[10]	Resmi[3]	Çeviri yazısı[3]	Türkiye Türkçesi[3]
Köprülü Mehmed Paşa	(tasnif ediliyor)				[1]vakf-ı [2]köbrili mehmed paşa [3] sene 1072	Köprülü Mehmet Paşa'nın vakfından. Yıl 1661
Fazıl Ahmed Paşa	1604	43	1647		[1]Hazâ mimmâ vakafahu el vezîr [2]Ebu'l-'Abbâs Ahmed ibn el [3] vezîr ebî 'abdullâh mehmed [4] urife bi-köbrili 'akâlellahu [5] 'işâruhumâ 1259	Köprülü olarak tanınan Vezir Ebi Abdullah Mehmet Oğlu vezir Ebülabbas Ahmed'in vakfından. Allah o ikisinin günahlarını affetsin.
					[1]hazâ mimmâ vakafahu el-vezîr[2]ebü'l-abbâs ahmed bin el vezîr [3] ebî abdullah mehmed 'urife bi [4] köbrili akâlellahu işâruhumâ	Köprülü olarak tanınan Vezir Ebi Abdullah Mehmet oğlu vezir Ebülabbas Ahmed'in Allah o ikisinin günahlarını affetsin vakfından.
Hacı Ahmed Paşa	359	21	380		[1]Kad vakafa hâzihi'n-nusha el-vezîr ebu'l-[2] hayr el hâcc ahmed bin el-vezirü'l-â 'zam el [3] fâzıl nu'mân bin el veziri'l-a' zam el-'allameti's-[4]sadru-ş şehîd mustafa bin vezîri'l-'azâm en [5]-nıhrîr ebî abdillah mehmed'urife bi-köbrili [6] akâlellâhu isâruhum. sene 1170	Bu nüshayı Köprülü olarak tanınan veziriazam Ebi Abdullah Mehmet'in oğlu veziriazam şehit Mustafa oğlu veziriazam Numan oğlu Ebülhayr Hacı Ahmet Allah onun günahlarını affetsin vakfetti. Yıl 1756-7
					haza mima vakafahu'l-vezîr Ebu'l-Hayr el Hâcc Ahmed bin el-vezîrü'l-a'zam nu'man	veziriazam numan oğlu vezir Ebülhayr Hacı Ahmet tarafından.
Mehmed Asım Bey	574	174	748		[1]Vakfu kütübi mîr mehmed 'âsım [2] an evlâdi'l-vâkıf köbrili mehmed [3] paşa 1284	Vâkıf Köprülü Mehmet Paşa'nın evlâdından Mir Mehmet Asım'ın kitaplarının vakfı. Yıl 1832-3
Toplam	2537	238	2775

• Kültür Envanteri'nde Köprülü Kütüphanesi 5 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi'nde Köprülü Kütüphanesi maddesi 5 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ali Akçakaya, İstanbul 2010 Kültür Başkenti, Gezi ve Ulaşım, Kütüphaneler, Köprülü Kütüphanesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi web siesi, Erişim tarihi:06.04.2013