Martin Guerre

Martin Guerre, 16. yüzyılda yaşamış bir Fransız köylüsüydü. Meşhur bir sahtekârlık vakasının merkezinde yer almıştır. Martin Guerre karısını, çocuğunu ve köyünü terk ettikten birkaç yıl sonra, Martin olduğunu iddia eden bir adam ortaya çıktı. Üç yıl boyunca Guerre'in karısı ve oğluyla birlikte yaşadı.

Sahte Martin Guerre'in sonunda kimlik hırsızlığı yaptığından şüphelenildi. Yargılandı ve Arnaud du Tilh adında bir adam olduğu anlaşılarak idam edildi. Gerçek Martin Guerre ise duruşma sırasında köyüne geri dönmüştü. Vaka bugüne kadar incelenmeye ve dramatize edilmeye devam etmektedir.

Martin Daguerre 1524 civarında Bask'ın Hendaye kasabasında doğdu. Ailesi 1527 yılında güneybatı Fransa'nın Pireneler bölgesindeki Artigat köyüne taşındı. İsimlerini Guerre olarak değiştirdiler. Martin yaklaşık on dört yaşındayken, varlıklı bir ailenin kızı olan Bertrande de Rols ile evlendi. Bu evlilik bir oğulları doğana kadar sekiz yıl boyunca çocuksuz devam etti.^[1]

Babasından tahıl çalmakla suçlanan Martin, 1548 yılında aniden ortadan kayboldu. Kilise yasaları terk edilen karısının yeniden evlenmesine izin vermedi.

1556 yazında,^[2] Artigat'a gideli çok olan Martin Guerre olduğunu iddia eden bir adam geldi. Benzer görünüşü ve Guerre'in hayatı hakkındaki detaylı bilgisi sayesinde köylülerin çoğunu ikna etti. Martin Guerre'in amcası, dört kız kardeşi ve karısı Bertrande, şüpheleri devam etse de adamın iddia ettiği gibi Guerre olduğuna inandılar.

Martin Guerre olarak geri dönen adam üç yıl boyunca Bertrande ve oğluyla birlikte yaşadı; birlikte iki çocukları oldu ve bir kızları hayatta kaldı. Sahte Guerre, gerçek Guerre'in ölmüş olan babasının mirasını talep etti. Martin Guerre'in uzun yokluğu sırasında Bertrande'ın dul annesiyle evlenen Guerre'in amcası Pierre Guerre'ye mirasın bir kısmı için dava açtığında, Pierre şüphelenmeye başladı. Pierre ve karısı, Bertrande'ı geri dönen kişinin bir sahtekâr olduğuna ikna etmeye çalıştılar. Artigat'tan geçen bir asker, gerçek Martin'in İtalya'da devam eden savaşta bir bacağını kaybettiğini söyleyerek adamın bir sahtekâr olduğunu iddia etti. Pierre ve damatları sahte Guerre'e sopayla saldırdı, ancak Bertrande araya girdi.

1559'da köylüler adamı kundakçılıkla ve gerçek Martin Guerre'i taklit etmekle suçladılar. Bertrande'ın adamı desteklemesiyle 1560 yılında beraat etti.

Bu arada Pierre Guerre etrafta adamı soruşturuyor ve sahtekârın kimliğini ortaya çıkardığına inanıyordu. "Pansette" lakaplı Arnaud du Tilh, Sajas bölgesindeki Tilh köyünde yaşayan kötü şöhretli bir adamdı. Pierre, Bertrande'ın adına hareket ettiğini iddia ederek adama karşı yeni bir dava başlattı (sadece haksızlığa uğrayan eş dava açabilirdi). Pierre ve karısı, Bertrande'ın annesi, Bertrande'a suçlamayı desteklemesi için baskı yaptılar. Bertrande da sonunda bunu kabul etti.

Dava 1560 yılında Rieux'da görüldü. Bertrande ilk başta adamın kocası olduğuna dürüstçe inandığını, ancak o zamandan beri onun bir sahtekâr olduğunu anladığını ifade etti. Hem Bertrande hem de sanık, 1548 öncesindeki mahrem hayatlarına dair birbirlerinden bağımsız olarak aynı hikayeyi anlattılar.

Martin olduğunu iddia eden adam daha sonra Bertrande'ye meydan okudu: eğer kocası olmadığına yemin ederse, idam edilmeyi memnuniyetle kabul edecekti. Ancak Bertrande sessiz kaldı. 150'den fazla tanığın dinlenmesinin ardından, birçoğu Martin Guerre'i tanıdıklarını (dört kız kardeşi de dahil olmak üzere), birçoğu Arnaud du Tilh'in kimliğine tanıklık ettiklerini ve diğerleri de taraf tutmayı reddettiklerini ifade ettikten sonra, sanık suçlu bulundu ve kafası kesilerek idama mahkûm edildi.

İdama mahkûm edilen adam hemen Toulouse temyiz mahkemesine başvurdu. Yetkililer Bertrande ve Pierre'i yalan yere suçlama ve Pierre'i yalancı şahitliğe teşvik suçlamasıyla tutukladılar. Sahte Martin davasını etkili bir şekilde savundu. Toulouse'daki yargıçlar da onun anlattıklarına inanma eğilimindeydi. Onlara göre Bertrande'a açgözlü Pierre Guerre tarafından yalancı şahitlik yapması için baskı yapılmıştı. Sanık geçmişi hakkında detaylı bir sorgulamaya tabi tutuldu. İfadeleri iki kez kontrol edildi ve hiçbir çelişkiye rastlanmadı.

Daha sonra dramatik bir şekilde duruşma sırasında Toulouse'da tahta bacaklı bir adam ortaya çıktı ve gerçek Martin Guerre olduğunu iddia etti. Evli çiftin geçmişi sorulduğunda, adam bazı ayrıntıları unutmuş ve sorulara sözde sahtekar kadar iyi cevap verememişti. Ancak iki adam da Guerre ailesine gösterildiğinde dava kapandı. Pierre, Bertrande ve Martin'in dört kız kardeşi, yeni gelen adamın gerçek Martin Guerre olduğu konusunda hemfikirdi.

Masum olduğunu savunan sahtekâr adam, zina ve dolandırıcılıktan suçlu bulunarak idama mahkûm edildi. 12 Eylül 1560'ta halka açık olarak yapılan infaza Michel de Montaigne de katıldı. Daha sonra mahkûm itirafta bulundu. İki adamın kendisini Guerre ile karıştırması üzerine Guerre'in hayatını öğrendiğini ve ardından Guerre'in yerini almaya karar verdiğini, iki suç ortağının da detaylar konusunda kendisine yardımcı olduğunu açıkladı. Bertrande da dahil olmak üzere herkesten onları kandırdığı için özür diledi. Adam dört gün sonra Martin Guerre'in Artigat'taki evinin önünde asıldı.

Gerçek Martin Guerre, Artigat'tan uzun süre ayrı kaldığı dönemde İspanya'ya gidip burada bir kardinalin milis kuvvetlerinde, daha sonra ise Pedro de Mendoza'nın ordusunda görev yaptı. İspanyol ordusunun bir parçası olarak Flandre'ye gönderildi. 1557'de yapılan St. Quentin Muhaberesi'nde yaralandı ve bacağı kesildi.^[1]

Guerre, karısı ve ailesinin yanına dönmeden önce yıllarca bir manastırda yaşadı. Duruşma sırasında geri dönmesinin nedeni bilinmemektedir. Başlangıçta, karısının özürlerini reddetmiş ve başka bir erkekle birlikte olmaktan daha iyisini yapması gerektiğini söylemiştir.

Davanın iki çağdaş anlatısı yazılmıştır: Guillaume Le Sueur tarafından yazılan Takdire Şayan Tarih ve Toulouse'daki duruşma yargıçlarından biri olan Jean de Coras tarafından yazılan ve daha iyi bilinen Unutulmaz Tutuklama.

1983 yılında Princeton Üniversitesi tarih profesörü Natalie Zemon Davis, The Return of Martin Guerre (Martin Guerre'in Dönüşü) adlı kitabında bu vakayı detaylı bir şekilde incelemiştir. Bertrande'ın o toplumda bir kocaya ihtiyacı olduğu ve sahtekar tarafından iyi muamele gördüğü için dolandırıcılığı sessizce ya da açıkça kabul ettiğini ileri sürmüştür. Davis bu teoriye kanıt olarak, bir kadının bir yabancıyı kocası sanmasının imkânsızlığını, Bertrande'ın duruşmaya kadar (ve hatta kısmen duruşma sırasında) Arnaud'u desteklemesini ve muhtemelen önceden hazırlanmış ortak samimiyet hikâyelerini göstermiştir.

Tarihçi Robert Finlay, Davis'in vardığı sonuçları eleştirmiş ve Bertrande'ın kocasının uzun süre ortadan kaybolmasının ardından (mahkeme yargıçları da dahil olmak üzere çağdaşlarının çoğunun inandığı gibi) kandırıldığını savunmuştur. Davis'in kendi seçimlerini yapan bağımsız bir kadına dair modern bir toplumsal modeli tarihsel anlatının üzerine yerleştirmeye çalıştığını düşünmektedir. Bertrande'ın kendi suç ortağını dolandırıcılıkla suçlamasının mümkün olmadığına, zira zina ya da yanlış suçlama suçlamalarına karşı kendini savunmak zorunda kalacağına işaret etmektedir.^[3]

Natalie Zemon Davis, Haziran 1988'de The American Historical Review dergisinin aynı sayısında Finlay'in argümanlarına "On the Lame" başlıklı bir cevap yayınlamıştır.^[4]

Bu sıra dışı hikâye birçok yazılı ve görsel esere konu olmuştur:

• Alexandre Dumas, Les Deux Diane adlı romanında ve çok ciltli Ünlü Suçlar (1841) adlı eserinde olayın kurgusal bir anlatımına yer vermiştir.
• Janet Lewis'in tarihi romanı The Wife of Martin Guerre (1941) Bertrande'ı ve onun eylemlerinin nedenlerini incelemektedir.
• Philip K. Dick'in 1955 tarihli kısa öyküsü "Human Is", bir görevden iyi yönde değişmiş olarak dönen soğuk ve tacizci bir adamın karısının yaşadığı ikilemi anlatır. Hikâye, 2017 yapımı Electric Dreams adlı TV dizisinde dramatize edilmiştir. Dizide uzaylı sahtekarı olarak yargılanan adam, karısının tanıklığıyla kurtulur.
• The Wife of Martin Guerre (1956), Amerikalı besteci William Bergsma'nın Janet Lewis'in librettosunu yazdığı bir opera eseridir.
• Daniel Vigne'nin yönettiği ve başrollerini Gérard Depardieu ve Nathalie Baye'nin paylaştığı 1982 yapımı Le Retour de Martin Guerre (Martin Guerre'in Dönüşü) adlı film tarihi anlatılara dayanmaktadır. Senaryoya, Bertrande'ın nedenlerini de içeren kurgusal bir son eklendi. Tarihçi Natalie Zemon Davis film için danışman olarak görev yaptı.
• The True Story of Martin Guerre, Guy Meredith'in Jean de Coras'ın duruşma notlarından uyarladığı, ilk kez Haziran 1992'de yayınlanan ve Sean Bean'in hem Martin Guerre hem de sahtekar rolünde ve Lesley Dunlop'un Bertrande rolünde oynadığı iki bölümlük bir BBC Radio 4 dramasıdır.^[5] Drama ayrıca Depardieu'nun filminde olduğu gibi Bertrande'ın aynı kurgulanmış motiflerini kullanır. Drama 2016, 2018, 2020, 2022 ve 2023 yıllarında BBC Radio 4 Extra'da yeniden yayınlanmıştır.
• Sommersby (1993), başrollerini Jodie Foster ve Richard Gere'in paylaştığı bir Hollywood uyarlamasıydı. Film, Amerikan İç Savaşı sırasında ve sonrasında Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşanan olayları konu almaktadır.
• The House of Martin Guerre (1993) adlı müzikal bu vakaya dayanmaktadır ve ilk olarak Toronto'da sahnelenmiştir.
• Claude-Michel Schönberg ve Alain Boublil tarafından yazılan Martin Guerre (1996) müzikalinin prömiyeri Londra'da Prens Edward Tiyatrosu'nda yapıldı. Hikaye, Fransız hükûmetinin Huguenotlara karşı yürüttüğü zulüm döneminde ve Aziz Bartalmay Yortusu Kıyımı sırasında geçiyordu. Sonu tarihsel anlatıdan farklıydı.
• Wiedersehen mit einem Fremden ("Yabancının Dönüşü"), Niki Stein tarafından yönetilen 2010 yapımı Alman TV filmi, II. Dünya Savaşı sonrasında Kara Orman'daki bir köyde geçiyor. Filmin sonu tarihi olaylardan farklıdır.^[6]
• Laura Harrington ve Roger Ames tarafından yazılan Martin Guerre adlı bir başka müzikalin prömiyeri 1993 yılında Hartford Stage'de yapılmış, Mark Lamos tarafından yönetilmiş ve Judy Kuhn tarafından oynanmıştır. O yıl Connecticut "En İyi Oyun" ödülünü kazandı ve 1994'e kadar kapalı gişe oynadı.
• Simpsonlar’ın 9. sezon bölümü "The Principal and the Pauper", gerçek Skinner'ın Springfield'a dönmesinin ardından Müdür Seymour Skinner'ın sahtekar olduğunun ortaya çıkmasıyla, vakaya benzerliğiyle dikkat çekmektedir. Ancak, bölümün yazarı Ken Keeler, "Bu bölüm - insanların sekiz yıldır söylediklerinin aksine - Martin Guerre'in hikayesine dayanmıyor ya da onun bir kopyası değil" ve "Gerçeklerin örüntüsü açıkça Tichborne davasının hikayesidir, Martin Guerre'in değil" açıklamasını yaptı.
• Doğu Timor'da çekilen ilk uzun metrajlı film olan A Guerra da Beatriz (2013), Martin Guerre'in konusunu yeniden ele aldı.^[7]
• Martin Guerre'den İngiliz sitcom'u Back’in (2017) pilot bölümünde bahsedilmektedir.

• Proces de Martin Guerre par Le Sueur, (in French) Histoire admirable d'un faux et supposé mary, advenue en Languedoc, l'an 1560; par Guillaume Le Sueur, 1561. Réédition annotée dans les "Variétés historiques et littéraires," Tome 8, 1858.
• Arrest Memorable by Jean de Coras, Jeannette K Ringold tarafından ana metnin çevirisi.
• Martin Guerre, Ünlü Suçlar serisinin bir parçası olarak Alexandre Dumas tarafından kurgulanmıştır.