Kosaciec bródkowy
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
Rząd | szparagowce | ||
Rodzina | kosaćcowate | ||
Rodzaj | kosaciec | ||
Gatunek | kosaciec bródkowy | ||
Nazwa systematyczna | |||
Iris × germanica L. Sp. pl. 1:38. 1753[3]. | |||
|
Kosaciec bródkowy, kosaciec niemiecki (Iris × germanica L.) – gatunek byliny z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)[3]. Przypuszczalnie jest naturalnym mieszańcem I. variegata i I. pallida[4][5]. Pochodzi prawdopodobnie z basenu Morza Śródziemnego, uprawiany w wielu innych krajach[3]. Kwitnie w maju i na początku czerwca.
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny tego gatunku dorastają do ok. 80 cm wysokości. Gatunek jest bardzo zmienny – uzyskano liczne odmiany uprawne różniące się znacznie wielkością roślin i kwiatów[6].
- Liście
- Szablaste[6].
- Kwiaty
- Na szczycie rozgałęzionego pędu kwiatowego. Poszczególne kwiaty o budowie typowej dla kosaćców – zewnętrzne trzy listki okwiatu są odgięte, a trzy znajdujące się wewnątrz są wzniesione. Wzdłuż środkowej części listków wywiniętych na zewnątrz wyrastają krótkie włoski zwane bródką (stąd nazwa). Listki okwiatu są niebiesko-liliowe, podczas gdy bródka ma barwę żółtą[6].
Uprawa
Kosaciec bródkowy uprawiany jest jako roślina ozdobna na rabatach bylinowych oraz na kwiaty cięte. Wymaga żyznych próchniczych gleb oraz słonecznego lub półcienistego miejsca. Źle rośnie na glebie kamienistej i piaszczystej. Zwłaszcza w okresie wzrostu i kwitnienia potrzebuje dużo wody. Rozmnażanie, a także przesadzanie, należy wykonywać od początku sierpnia do października[7].
- Odmiana ‘Barocco’
- Odmiana ‘Before the Storm’
- Odmiana ‘Florentina’
Zastosowanie
Roślina lecznicza – surowcem leczniczym jest kłącze zawierające 0,2–0,3% olejku eterycznego (m.in. kwas mirystynowy), 6–8% garbników, około 8% oleju tłustego, około 6% związków cukrowych, 50% skrobi i do 10% śluzu. Ponadto zawiera flawonoidy, irydynę i sole mineralne. Kłącze kosaćca stosuje się w lecznictwie wyłącznie jako składnik wykrztuśnych i moczopędnych mieszanek ziołowych. Najszersze zastosowanie kłącze kosaćca ma w perfumerii jako utrwalacz zapachów. W kosmetyce sproszkowane kłącze dawniej było dodatkiem do proszków do czyszczenia zębów oraz zasypek przeciwpotowych[8].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-26] (ang.).
- ↑ a b c Taxon: Iris ×germanica L.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-16]. (ang.).
- ↑ John Moons. Iris Variegata – Hungarian Iris. „CIS Newsletter”. 61 (4), s. 10–12, Fall 2017. Canadian Iris Society. [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
- ↑ FNA Vol. 26 Page 373, 375, 376. efloras.org (Flora of North America). [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
- ↑ a b c Kazimierz Grabowski, Joanna Krause, Anna Lisiecka, Krystyna Oszkinis, Stanisława Szczepaniak: Rośliny ozdobne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 401. ISBN 83-09-01774-X.
- ↑ Kosaciec bródkowy. 2013. [dostęp 2013-04-01]. (pol.).
- ↑ Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 205–207. ISBN 83-202-0472-0.
- Britannica: plant/Iris-germanica
- SNL: hageiris
- BioLib: 42060
- EoL: 490948
- EUNIS: 186614
- Flora of North America: 200028171
- FloraWeb: 3090
- GBIF: 5298069
- identyfikator iNaturalist: 57097
- IPNI: 438637-1
- ITIS: 43207
- NCBI: 34205
- Plant Finder: 281085
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-321867
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:438637-1
- Tela Botanica: 35920
- identyfikator Tropicos: 16600053
- USDA PLANTS: IRGE
- CoL: 3PZQ9