Komisariat Straży Granicznej „Chorzele”

Komisariat Straży Granicznej „Chorzele” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Chorzele”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Chorzele”^[4].

1 czerwca 1921 roku w Chorzelach stacjonowała jeszcze 3 kompania celna 1 batalionu celnego. Posiadała ona swoje placówki w miejscowościach: Zaręby I, Zaręby II, Kopiejka, Chorzele, Wasiły, Wólka, Ryki-Borkowo i w Janowie^[5]. Na przełomie roku 1921/1922 ochronę granicy państwowej w tym rejonie od pododdziałów 1 batalionu celnego przejęła Straż Celna^[5].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Chorzele”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[7].

 Osobne artykuły: 1 Batalion Celny i Komisariat Straży Celnej „Chorzele”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[8]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Chorzele” do Inspektoratu Granicznego nr 2 „Przasnysz” i określił jego strukturę organizacyjną^[9]. Rozkazem Inspektora Okręgowego z 2 kwietnia 1928 komisariat „Janowo” przekazał placówkę „Wólka Zdziwolska” i „Ryki Borkowe” komisariatowi „Chorzele”^[10]. Rozkazem Mazowieckiego Inspektora Okręgowego nr 7 z 25 maja 1928 placówka II linii „Grabowo” przeniesiona została do komisariatu SG „Myszyniec”^[11]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 roku w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[12]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 roku w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[13]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Przasnysz”.

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Myszyniec” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Szczepkowo Borowe” − 1928'
• komisariat Straży Granicznej „Krukowo” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Szczepkowo Borowe” − październik 1929

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[9]:

• komenda − Chorzele
• placówka Straży Granicznej I linii „Sosnówek”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wasiły-Zygny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pełty”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzele”
• Placówka Straży Granicznej II linii „Grabowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Przasnysz”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[12]:

• 3/2 komenda − Chorzele
• placówka Straży Granicznej I linii „Sosnówek”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wasiły-Zygny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej II linii „Przasnysz”

Organizacja komisariatu w 1933 i 1934^[19]:

• komenda − Chorzele
• placówka Straży Granicznej I linii „Sosnówek”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wasiły-Zygny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzele”

Organizacja komisariatu w 1937^[19]:

• komenda − Chorzele
• placówka Straży Granicznej I linii „Cupel” (???)
• placówka Straży Granicznej I linii „Sosnówek”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzele”

Organizacja komisariatu w 1939^[20]:

• komenda − Chorzele
• placówka Straży Granicznej I linii „Sosnówek”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wasiły-Zygny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzele”
• placówka Straży Granicznej II linii „Przasnysz”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.